Jak wskazał sąd, w takiej sytuacji można przyjąć, że już w momencie wyprodukowania towarów kontrahent skarżącej dysponuje nimi jak właściciel, więc z tym momentem ma miejsce dostawa towarów na jego rzecz. Dalszy los towaru jest tutaj bez znaczenia. W szczególności NSA podkreślił, że w przypadku otrzymania wynagrodzenia za towar podlegający zniszczeniu nie może być mowy o tym, że jest to odszkodowanie. W momencie zniszczenia w ekonomicznym władaniu towarem pozostaje zamawiający, gdyż za każdym razem o tym, czy nastąpi dostarczenie towaru czy jego zniszczenie, decyduje wyłącznie kontrahent. Szkoda nie powstaje więc w majątku dostawcy, lecz zamawiającego.
Odpłatny wynajem pojazdu pracownikowi wyklucza użytek prywatny
Jak ocenił WSA w Łodzi w wyroku z 25 maja 2015 r. (I SA/Łd 435/15), dopuszczenie prywatnego użytku pojazdów służbowych przez pracowników w zamian za uiszczane przez nich wynagrodzenie nie uniemożliwia pracodawcy pełnego odliczenia VAT.
W sprawie chodziło o spółkę, która w czasie wykonywania przez pracowników ich obowiązków służbowych uznaje przekazane im samochody za wykorzystywane bezpośrednio do działalności gospodarczej prowadzonej przez spółkę. Natomiast w czasie, w którym pracownicy nie będą wykonywali swoich obowiązków służbowych wynikających z działalności gospodarczej spółki, pojazdy te będą odpłatnie udostępniane tym pracownikom (we wniosku szczegółowo przedstawiono sposób wyliczenia opłaty).
Organ podatkowy w wydanej interpretacji indywidualnej odmówił spółce prawa do pełnego odliczenia VAT, uznając, że takie rozwiązanie nie spełnia warunku wykluczenia ryzyka użytku prywatnego. Sąd nie zgodził się z takim poglądem i przyznał rację spółce.
WSA w Łodzi ocenił, że sporządzenie stosownych umów określających warunki, zasady i opłaty dotyczące korzystania z pojazdów, wprowadzenie zasad używania samochodów do celów służbowych, nałożenie na pracowników obowiązku wprowadzania wpisów w ewidencji przebiegu pojazdu oraz monitorowanie przez spółkę ilości zużytego paliwa mogą być wystarczającymi i obiektywnymi środkami dla zabezpieczenia wykorzystania przedmiotowych pojazdów dla celów działalności gospodarczej.
Inwestycja w toku to nie ZCP
Wyrokiem z 25 czerwca 2015 r. (I FSK 572/14) NSA rozstrzygnął, że wnoszona aportem do spółki inwestycja budowlana w toku nie może być uznana za zorganizowaną część przedsiębiorstwa w rozumieniu przepisów ustawy o VAT.
W sprawie chodziło o wniesienie aportem nieruchomości w stanie otwartym wraz z umową z wykonawcą, listami intencyjnymi z przyszłymi najemcami lokali oraz pozwolenia na budowę. Sąd uznał, że taki zespół składników nie może służyć do prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na wynajmie lokali na moment wniesienia. Kwalifikacji podatkowej takiego aportu nie zmienia to, że w przyszłości, po zakończeniu budowy, działalność taka będzie prowadzona.
Przejazd autostradą związany jest również z użytkiem prywatnym
W wyroku z 3 lipca 2015 r. (I SA/Kr 669/15) WSA w Krakowie doszedł do wniosku, że koszty opłat za przejazd autostradą samochodem służbowym, wykorzystywanym przez podatnika w sposób mieszany (tj. takim, co do którego podatnik korzysta z odliczenia 50 proc. kwot podatku wykazanego na fakturach), nie zawsze są związane wyłącznie z działalnością opodatkowaną podatnika (pracodawcy). Jeżeli więc pracownik udaje się w podróż służbową takim pojazdem, to pracodawca nie skorzysta z prawa do odliczenia 100 proc. kwot podatku naliczonego od przejazdu autostradą, bo przejazd ten zawsze będzie częściowo związany z użytkiem poza działalnością gospodarczą.
Tego rodzaju niekorzystnych dla podatników wyroków było w roku 2015 więcej (np. wyrok WSA w Warszawie z 15 września 2015 r., III SA/Wa 3647/14).
Liczy się nie tylko zamiar, ale także faktyczne wykorzystanie
17 lipca 2015 r. WSA w Warszawie wydał wyrok (III SA/Wa 3774/14), w którym odniósł się do możliwości odliczenia przez gminę podatku naliczonego od kosztów inwestycji polegającej na budowie sal gimnastycznych. Gmina wskazała, że do tej pory wprawdzie przekazywała takie sale szkołom do używania w celach niekomercyjnych, jednak w stosunku do dwóch sal postanowiła je ponadto wynajmować odpłatnie, w ramach czynności opodatkowanych VAT.
W ocenie organu podatkowego gmina, nabywając towary i usługi związane z realizacją przedmiotowych inwestycji, nie robiła tego dla celów działalności gospodarczej i nie działała jako podatnik VAT, a tym samym nie spełniała przesłanek odliczenia. Późniejsza zmiana przeznaczenia i włączenie do działalności gospodarczej nie daje – zdaniem fiskusa – prawa do korekty podatku naliczonego, gdyż nie istnieje podatek, który można odliczyć w drodze dokonania korekty.
Sąd nie zgodził się z tym poglądem i uznał, że gdy zmieniły się okoliczności mające wpływ na odliczenie całości lub części podatku naliczonego, powstaje konieczność jego korekty na zasadach przewidzianych w art. 91 ustawy o VAT. W związku z tym gminie przysługiwało prawo do skorygowania uprzedniego rozliczenia VAT naliczonego.
Spółka wynajmie prezesowi, ale nie uwzględni całego VAT
WSA w Poznaniu wyrokiem z 27 sierpnia 2015 r. (I SA/Po 398/15) odmówił podatnikowi pełnego prawa do odliczenia VAT od pojazdu, który jest przedmiotem wynajmu na rzecz prezesa.
W sprawie tej podatnik powoływał się bowiem na art. 86a ust. 5 pkt 1 lit. c ustawy o VAT, zgodnie z którym oddanie pojazdu w odpłatne używanie na podstawie umowy najmu, leasingu lub innej umowy o podobnym charakterze nie wymaga prowadzenia ewidencji przebiegu pojazdu, jeżeli oddanie w odpłatne używanie pojazdu jest przedmiotem działalności podatnika. Jego zdaniem wynajęcie samochodu prezesowi przez spółkę wypełnia ww. przesłanki odliczenia, bez konieczności prowadzenia ewidencji przebiegu.
Sąd nie zgodził się jednak z takim podejściem, uznając, że taki wynajem pojazdu nie jest elementem podstawowej działalności gospodarczej spółki, co w sprawie jest okolicznością bezsporną. W takiej sytuacji nie można zasadnie twierdzić o istnieniu związku między prywatnym użytkiem tego pojazdu przez prezesa zarządu spółki w ramach zawartej umowy najmu z działalnością gospodarczą spółki. Możliwość pełnego odliczenia podatku od towarów i usług istniałaby w sytuacji, w której elementem działalności gospodarczej spółki byłby komercyjny wynajem pojazdów samochodowych osobom trzecim lub pracownikom na zasadach rynkowych.
Z możliwości pełnego odliczenia VAT na podstawie art. 86a ust. 5 pkt 1 lit. c ustawy o VAT, a więc bez obowiązku prowadzenia ewidencji, skorzystać zatem mogą tylko te podmioty, które faktycznie prowadzą działalność w zakresie wynajmu pojazdów na warunkach rynkowych na szerszą skalę.
Odliczenie jest możliwe również w przypadku gotowości do działania
Podatnicy często mają wątpliwości związane z możliwością odliczenia VAT od usług niematerialnych, dla których są zobowiązani do regularnych płatności ryczałtowych, ale nie zawsze wiąże się to z faktycznym podjęciem jakichś działań przez usługodawcę w danym okresie rozliczeniowym. Przykładem może być stałe doradztwo prawne, za które podatnik obciążany jest co miesiąc, ale nie zawsze z niego korzysta.
Takich przypadków dotyczył właśnie wyrok TSUE z 3 września 2015 r. w sprawie C-463/14, w którym Trybunał uznał, że pojęcie „świadczenie usług" obejmuje umowy dotyczące wykonania na rzecz przedsiębiorstwa usług doradztwa, w szczególności prawnego, gospodarczego i finansowego, w ramach abonamentu, w zakresie których usługodawca jest do dyspozycji zleceniodawcy w okresie trwania umowy.
W stosunku do takich umów powstanie obowiązku podatkowego i wymagalność podatku następują z upływem okresu, za który ustalono zapłatę, bez względu na to, czy i ile razy zleceniodawca skorzystał z usług usługodawcy. To z kolei oznacza również, że nabywca ma prawo do odliczenia podatku naliczonego z tytułu nabycia ww. usług, nawet jeżeli faktycznie z nich nie skorzystał w danym okresie.
Gmina i jej jednostki to jeden podatnik
Wyrokiem z 29 września 2015 r. (C-276/14) TSUE rozstrzygnął, że podmioty prawa publicznego, takie jak gminne jednostki budżetowe, nie mogą być uznane za podatników podatku od wartości dodanej, ponieważ nie spełniają kryterium samodzielności przewidzianego w dyrektywie VAT. Stroną postępowania była wprawdzie gmina Wrocław, ale wyrok ten ma znaczenie dla wszystkich samorządów w Polsce.
TSUE uznał, że o braku samodzielności przesądza to, że jednostki budżetowe będące przedmiotem postępowania głównego wykonują działalność gospodarczą powierzoną im w imieniu i na rachunek gminy Wrocław oraz że nie odpowiadają one za szkody spowodowane tą działalnością, ponieważ odpowiedzialność tę ponosi wyłącznie gmina. Co więcej, trudno mówić o ponoszeniu przez samorządowe jednostki budżetowe ryzyka gospodarczego związanego z działalnością, skoro nie dysponują one własnym majątkiem, nie osiągają własnych dochodów i nie ponoszą kosztów dotyczących takiej działalności, gdyż uzyskane przez nie dochody są wpłacane do budżetu gminy, a wydatki są pokrywane bezpośrednio z tego budżetu.
Nie trzeba sprawdzać czy kontrahent wywiązuje się z obowiązków wobec fiskusa
22 października 2015 r. TSUE wydał orzeczenie w polskiej sprawie C-277/14, które może być dla uczciwych podatników istotne w walce z nieświadomym uczestnictwem w przestępczych łańcuchach dostaw.
Jak wiadomo, organy skarbowe chętnie kwestionują prawo do odliczenia podatku naliczonego na podstawie zarzutu, że kontrahent nabywcy okazał się podmiotem nierzetelnym czy wręcz oszustem podatkowym. W rozpatrywanej sprawie chodziło o polskiego przedsiębiorcę nabywającego olej napędowy, który wykorzystywał w swojej działalności gospodarczej, odliczając VAT z faktur dokumentujących transakcje. W wyniku kontroli podatkowej organ podatkowy odmówił jednak nabywcy prawa do odliczenia VAT na tej podstawie, że faktury dotyczące nabycia paliwa zostały wystawione przez podmiot nieistniejący. Okazało się bowiem, że spółka dokonująca dostaw paliwa nie była zarejestrowana do celów VAT, nie składała deklaracji podatkowych i nie płaciła podatków. Ponadto nie ogłaszała rocznych sprawozdań finansowych i nie miała koncesji na obrót paliwami ciekłymi. Nieruchomość wskazana w rejestrze handlowym jako siedziba spółki była zdewastowana w stopniu uniemożliwiającym prowadzenie tam jakiejkolwiek działalności gospodarczej. Wszelkie próby skontaktowania się ze spółką bądź osobą wpisaną do rejestru jako jej prezes okazały się bezskuteczne.
TSUE wskazał jednak, że organy podatkowe nie mogą w sposób generalny wymagać, żeby nabywca badał, czy wystawca faktury dysponuje danymi towarami i jest w stanie je dostarczyć oraz czy wywiązuje się z obowiązku złożenia deklaracji i zapłaty VAT w celu upewnienia się, że podmioty działające na wcześniejszych etapach obrotu nie dopuszczają się nieprawidłowości lub przestępstwa, albo żeby podatnik ten posiadał potwierdzające to dokumenty. Odmowa prawa do odliczenia wymaga więc wykazania przez organ podatkowy, że nabywca albo świadomie uczestniczył w przestępstwie, albo mógł się o nim z łatwością dowiedzieć bez sięgania po nadzwyczajne środki kontroli dostawców.
Czy można odliczyć daninę od firmowej imprezy
Wyrokiem z 23 października 2015 r. (I FSK 1104/14) NSA odniósł się do wątpliwości związanych z odliczeniem podatku naliczonego od wydatków na organizację imprezy integracyjnej dla pracowników firmy, ich rodzin oraz byłych pracowników, a także obowiązku opodatkowania udziału tych osób jako nieodpłatnego przekazania towarów lub nieodpłatnego świadczenia usług.
NSA uznał, że obecność pracowników i ich rodzin, a także byłych pracowników może zwiększyć stopień identyfikacji pracowników z zakładem i podnieść wydajność ich pracy. W związku z tym podatnikowi powinno zasadniczo przysługiwać prawo do odliczenia podatku naliczonego.
Jednakże NSA jednocześnie wskazał, że zaproszenie na festyn osób, które nie są pracownikami spółki, nie jest konieczne i niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej. Ponadto korzyść, jaką czerpali członkowie rodzin pracowników i byli pracownicy z zaproszenia na festyn, przeważa nad korzyścią spółki, która miałaby płynąć z polepszenia dobrostanu jej pracowników, a w konsekwencji przełożyć się na zwiększenie efektywności ich pracy. Na tej podstawie sąd doszedł do przekonania, że spełnione zostały warunki do opodatkowania udziału osób niebędących pracownikami podatnika jako nieodpłatnego świadczenia usług.
Gmina może uwzględnić VAT od inwestycji
Przełomową uchwałą z 26 października 2015 r. (I FPS 4/15) NSA w składzie siedmiu sędziów ocenił, że w świetle art. 15 ust. 1 oraz art. 86 ust. 1 ustawy o VAT gmina ma prawo do odliczenia podatku naliczonego z faktur zakupowych związanych z realizacją inwestycji, które zostały następnie przekazane do gminnego zakładu budżetowego, który realizuje powierzone mu zadania własne tej gminy, jeżeli te inwestycje są wykorzystywane do sprzedaży opodatkowanej podatkiem od towarów i usług.
NSA wyraźnie odwołał się do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE i wskazał, że z tytułu realizacji przez samorządowy zakład budżetowy powierzonych mu przez gminę zadań własnych gminy podatnikiem jest gmina, a nie zakład. W związku z tym to gmina ma prawo do odliczenia podatku naliczonego z faktur zakupowych związanych z realizacją inwestycji, które zostały następnie przekazane do gminnego zakładu budżetowego i są przez niego wykorzystywane do sprzedaży opodatkowanej, tj. świadczenia usług podlegających opodatkowaniu VAT. W tym przypadku przekazanie inwestycji pomiędzy gminą a zakładem budżetowym następuje w ramach struktury wewnętrznej tego samego podatnika VAT.
Przekazanie nieruchomości za udziały to odpłatne świadczenie usług
Uchwałą siedmiu sędziów z 16 listopada 2015 r. (I FPS 6/15) NSA rozstrzygnął, że przekazanie nieruchomości wspólnikowi w zamian za nabycie przez spółkę jego udziałów w celu ich umorzenia podlega opodatkowaniu VAT jako odpłatna dostawa towarów. Skład orzekający odwołał się przy tym do analogii pomiędzy wniesieniem nieruchomości aportem do spółki w zamian za udziały (które podlega VAT) a powrotnym przekazaniem tego składnika majątku w zamian za udziały własne. Uchwała oznacza, że zamknięta została droga do korzystnego podatkowo przekazania składników majątku spółek wspólnikom, co było wykorzystywane m.in. do działań optymalizacyjnych.
Warto wskazać, że jeszcze przed wydaniem ww. uchwały sądy administracyjne wydawały w roku 2015 odmienne wyroki, korzystne dla podatników (np. wyrok NSA z 12 lutego 2015 r., I FSK 1814/13).
Potrącenie nie da przyspieszonego zwrotu
Jak wskazał NSA w wyroku z 30 listopada 2015 r. (I FSK 1292/14), przyspieszony zwrot nadwyżki VAT naliczonego nad należnym w terminie 25 dni nie będzie podatnikowi należny w sytuacji, gdy kwoty podatku naliczonego wykazane w deklaracji podatkowej wynikają z faktur zapłaconych w drodze potrącenia. Zdaniem sądu potrącenie uniemożliwia organom podatkowym kontrolę zasadności deklarowanego zwrotu przez weryfikację, że do zapłaty doszło (zwłaszcza przy większych kwotach). Wobec tego podatek może być zwrócony w przyspieszonym terminie, tylko gdy płatności za faktury zakupowe nastąpiły w formie gotówkowej lub bezgotówkowej, ale nie poprzez kompensatę.
* * *
Przegląd orzecznictwa dotyczącego PIT, CIT oraz innych podatków zostanie opublikowany w kolejnym numerze tygodnika „Podatki".