Oceny okresowe nie dla wszystkich urzędników

Większość urzędników państwowych znajduje się poza systemem ocen okresowych. Pod tym względem ich pragmatyka zawodowa nie przystaje do dnia dzisiejszego.

Publikacja: 26.06.2018 06:00

Oceny okresowe nie dla wszystkich urzędników

Foto: Adobe Stock

Co do zasady oceny okresowe mają sprawdzać, czy objęte nimi osoby nadal mogą być zatrudnione na stanowisku, na którym pracują, czy zasługują na awans albo podwyżkę i jak powinna wyglądać ich ścieżka rozwoju zawodowego. Ocenami tymi objęci są:

- członkowie korpusu służby cywilnej (z wyjątkiem osób zajmujących wyższe stanowiska w tej służbie oraz pracowników zatrudnionych na umowach terminowych),

- pracownicy samorządowi zatrudnieni na stanowiskach urzędniczych, w tym kierowniczych stanowiskach urzędniczych,

- urzędnicy państwowi mianowani.

Pozostali urzędnicy państwowi już takim ocenom nie podlegają. Dlaczego? Prawdopodobnie wynika to z zaszłości historycznej, obecnie, bowiem, jak się wydaje racjonalnego uzasadnienia takiej sytuacji nie ma.

Dwa rodzaje ocen

W administracji publicznej funkcjonują dwa rodzaje ocen: tzw. pierwsze oceny, którymi poddawani są prawie wszyscy zaczynający swoją karierę zawodową oraz oceny okresowe. Te pierwsze powiązane są zwykle z obowiązkiem odbycia przez zaczynającego pracę urzędnika albo służby przygotowawczej (w samorządzie i w służbie cywilnej) albo aplikacji administracyjnej (w przypadku urzędników państwowych).

Celem tej aplikacji jest teoretyczne i praktyczne przygotowanie pracownika podejmującego po raz pierwszy pracę w urzędzie państwowym do należytego wykonywania obowiązków urzędnika państwowego na określonych stanowiskach urzędniczych. Stanowiska te wymienia załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 8 listopada 1982 r. w sprawie aplikacji administracyjnej oraz ocen kwalifikacyjnych urzędników państwowych (DzU nr 39, poz. 258) >patrz ramka.

Co do zasady aplikacja administracyjna trwa dwanaście miesięcy. Kierownik urzędu może zaliczyć na poczet aplikacji uprzednie zatrudnienie aplikanta i skrócić mu okres aplikacji do sześciu miesięcy. Od obowiązku odbycia aplikacji może być zwolniona osoba, która wykaże się wymaganą programem aplikacji wiedzą teoretyczną, umiejętnościami stosowania tej wiedzy w praktyce, znajomością organizacji i funkcjonowania urzędu, w którym jest lub ma być zatrudniona, oraz znajomością metod i technik pracy biurowej. Decyzję w sprawie zwolnienia od obowiązku odbycia aplikacji podejmuje odpowiedni minister (kierownik urzędu centralnego) lub w przypadku osoby zatrudnionej w administracji terenowej – wojewoda.

Aplikacja kończy się oceną kwalifikacyjną, w której uwzględnia się wyniki egzaminu sprawdzającego umiejętności stosowania w praktyce wiedzy zdobytej przez aplikanta oraz opinię kierownika (opiekuna) aplikacji. Egzamin przeprowadza komisja powołana przez kierownika urzędu.

Z powyższego wynika, że większość osób zatrudnianych na podstawie ustawy o pracownikach urzędów państwowych na stanowiskach urzędniczych podlega pierwszej ocenie kwalifikacyjnej i od jej wyniku zależy przebieg ich dalszej kariery. W razie pozytywnego zakończenia aplikacji pracownik powinien, bowiem zostać zatrudniony na stanowisku, do którego został przygotowany w toku aplikacji. W przypadku wydania negatywnej oceny kwalifikacyjnej może być zatrudniony na stanowisku, do którego objęcia nie jest wymagana aplikacja administracyjna. Przy czym po rocznej pracy na takim stanowisku poddawany jest on ponownej ocenie kwalifikacyjnej, co oznacza, że jeśli tym razem będzie ona pozytywna trafi na stanowisko, na które wcześniej aplikował.

Kolejne oceny dla nielicznych

I na tym kończy się „przygoda" z ocenami dla większości urzędników państwowych. Ani ustawa o pracownikach urzędów państwowych ani cytowane wcześniej rozporządzenie nie przewidują, bowiem konieczności ponownego weryfikowania ich przydatności na zajmowanym stanowisku. Wyjątek dotyczy tylko urzędników państwowych mianowanych, którzy co dwa lata poddawani są okresowym ocenom kwalifikacyjnym.

Zasady przeprowadzenia tych ocen określa cytowane wyżej rozporządzenie, choć jak należy się domyślać, stosujący je urzędnicy muszą „dostosowywać je do wymogów dnia dzisiejszego". Rozporządzenie to pochodzi, bowiem z 1982 r. i jest zakorzenione w tym okresie historycznym, co oznacza, że wiele używanych przez niego sformułowań nie przystaje do teraźniejszości.

Niektóre sformułowania rażą

Przy czym główny cel ocen okresowych, na jaki wskazuje rozporządzenie nie budzi wątpliwości. Jest nim, bowiem stwierdzenie przydatności urzędnika na zajmowanym stanowisku oraz stworzenie podstawy do doboru kandydatów na poszczególne stanowiska, a zwłaszcza na wyższe stanowiska służbowe, oraz kandydatów do awansów i wyróżnień. Ocena okresowa służyć ma również do wyeliminowania tych urzędników, którzy na wyższe stanowisko nie nadają się lub z którymi stosunek pracy powinien zostać rozwiązany ze względu na nieprzydatność.

Ważne! Ocenie kwalifikacyjnej podlega przede wszystkim jakość i efektywność wykonywanych przez urzędnika obowiązków określonych w ustawie.

Jednak szczegółowe wskazówki, co powinno być w tej ocenie uwzględnione są już wyraźnie archaiczne. Zgodnie, bowiem z § 13 ust.2 rozporządzenia w ocenie kwalifikacyjnej należy uwzględnić:

- postawę obywatelską pracownika socjalistycznej administracji,

- przestrzeganie zasad praworządności socjalistycznej i sprawiedliwości społecznej,

- przestrzeganie zasad współżycia społecznego oraz właściwego stosunku do interesantów,

- kwalifikacje i przygotowanie zawodowe,

- prawidłowość, dokładność i terminowość wykonywania obowiązków służbowych na zajmowanym stanowisku,

- umiejętność umacniania zaufania do organów państwowych i autorytetu urzędu.

W toku dokonywania oceny kwalifikacyjnej bierze się również pod uwagę przestrzeganie zasad określonych w „Kodeksie etycznym urzędnika państwowego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej", ustalonym w odrębnych przepisach.

Jak widać stosowanie tego rozporządzenia w praktyce wymaga zastosowania swoistego filtru, który pozwalając zachować sens tego aktu prawnego pozbawi go konotacji światopoglądowych czy politycznych.

Sprawdzenie, co dwa lata

Ocen kwalifikacyjnych urzędników państwowych mianowanych dokonuje się, co dwa lata (co do zasady w końcu roku kalendarzowego), z tym, że w razie negatywnej oceny urzędnik państwowy może być poddany następnej ocenie po upływie trzech miesięcy, nie później jednak niż po upływie sześciu miesięcy. Oceny dokonuje kierownik urzędu, w którym urzędnik jest zatrudniony, biorąc pod uwagę opinię bezpośredniego przełożonego i zakładowej organizacji związkowej.

Dla dokonania tej czynności kierownik urzędu może powołać komisję. Wprawdzie ustawa o pracownikach urzędów państwowych tego wyraźnie nie stanowi przyjąć jednak należy, iż chodzi tu o organizacje związkową, której członkiem jest urzędnik państwowy lub do którego zwrócił się on z wnioskiem o reprezentowanie.

Wymienione opinie nie są w żaden sposób wiążące dla kierownika urzędu, który ma prawo do samodzielnej oceny pracy i zaangażowania urzędnika, choć jak się wydaje nie powinien ich całkowicie ignorować. Chodzi tu zwłaszcza o opinię bezpośredniego przełożonego urzędnika, który jak należy przyjąć pracując z nim, na co dzień najlepiej zna jego mocne i słabe strony. Ustawa tego jednak od niego nie wymaga. Zgodnie z nią samo zasięgniecie tych opinii wystarczy. Jest to jednak bezwzględny obowiązek kierownika, jego zlekceważenie może, zatem spowodować formalną wadliwość postępowania.

Można się odwołać

Ocena okresowa powinna zostać dokonana na piśmie. Treść oceny kwalifikacyjnej podaje się do wiadomości zainteresowanego. Przy czym przepisy rozporządzenie nie określają formy, w jakiej do tego zawiadomienia powinno dojść. Przyjąć jednak należy, chociażby dla celów dowodowych, że powinno być ono dokonane również w formie pisemnej.

Ustawa przewiduje też wewnątrzzakładowy tryb odwoławczy od okresowej oceny kwalifikacyjnej, co jest istotne zważywszy na skutki, jakie powiązane są z otrzymaniem przez urzędnika oceny negatywnej >patrz „Rzeczpospolita radzi".

Większość oceniana tylko raz

Nie sposób nie zauważyć, iż w porównaniu z regulacjami dotyczącymi ocen okresowych np. członków korpusu służby cywilnej regulacje dotyczące urzędników państwowych mianowanych są wyjątkowo oszczędne. Sposób ich przeprowadzenia w praktyce zależy, zatem od podejścia do tej kwestii kierowników urzędu i przyjętej przez nich praktyki.

Ponadto, jak widać z powyższego większość urzędników państwowych ocenami okresowymi nie jest objęta (urzędnicy państwowi mianowani stanowią mniejszość i co więcej – z roku na rok ich liczba maleje, gdyż od 1995 r. stosunki pracy nie są już na tej podstawie nawiązywane). Przynajmniej na podstawie ustawy pragmatycznej. Zwykle są oni oceniani tylko raz, na początku swojej kariery w administracji. Czy to dobrze? Biorąc pod uwagę cele, jakie oceny te mają realizować wydaje się, że nie. Mimo to, od lat przepisy regulujące omawiane kwestie nie doczekały się nowelizacji.

Czy ocenę kwalifikacyjną można zaskarżyć do sądu?

- Urzędnik państwowy mianowany nie jest zadowolony z oceny, jaką wystawił mu kierownik urzędu. Chce się od niej odwołać. Nie spodziewa się jednak, że jego odwołanie odniesie skutek. Chciałby wiedzieć, czy będzie mógł odwołać się od tej oceny do sądu pracy?

Zgodnie z ustawą o pracownikach urzędów państwowych (dalej uopup) urzędnikowi państwowemu przysługuje prawo do złożenia odwołania od oceny kwalifikacyjnej w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania jej do wiadomości. Odwołanie składa się drogą służbową do organu nadrzędnego nad urzędem, w którym jest zatrudniony urzędnik.

Urzędnik w ministerstwie (urzędzie centralnym) składa odwołanie do ministra (kierownika urzędu centralnego). Tak stanowi art. 20 ust.3 uopup. Kłopot w tym, że w obecnym kształcie administracji publicznej urzędnicy państwowi zatrudniani są w urzędach, które nie podlegają hierarchizacji, co oznacza, że odwołanie się do kierownika jednostki nadrzędnej nad danym urzędem często nie jest możliwe. Stąd w piśmiennictwie podkreśla się, że przepis ten w obecnym kształcie jest martwy i wymaga interwencji ustawodawcy (por. M. Mazuryk Ustawa o pracownikach urzędów państwowych – komentarz – Lex on line). Dotyczy to również drugiej części przepisu, który określa mechanizm odwoławczy w przypadku urzędników zatrudnionych w ministerstwach. Tutaj problemem jest zmiana zakresu stosowania ustawy, będąca konsekwencją utworzenia korpusu służby cywilnej (por. Ł.Pisarczyk – Komentarz do ustawy o pracownikach urzędów państwowych w: Prawo urzędnicze pod red. prof. K. Barana – Wolters Kluwer Polska).

Co do odwołania się od oceny do sądu pracy ani ustawa o pracownikach urzędów państwowych ani rozporządzenie nie przewidują takiej możliwości. W piśmiennictwie podkreśla się jednak (odwołując się do orzecznictwa w sprawie możliwości odwołania się do sądu pracy od oceny okresowej pracownika samorządowego, w którego pragmatyce również wprost droga sądowa nie została przewidziana), że brak takiego zapisu nie oznacza, że urzędnik państwowy mianowany nie może kwestionować rzetelności i prawdziwości okresowej oceny kwalifikacyjnej przed sądem pracy. Jak uznał, bowiem SN w wyroku z 31 stycznia 2017 r. (I PK 49/16), kwestionowanie negatywnej oceny okresowej przez pracownika samorządowego, dokonanej na podstawie art. 27 ustawy o pracownikach samorządowych, podlega kontroli sądu pracy rozpatrującego odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę.

Jest to możliwe, nawet, jeżeli pracownik ten nie odwołał się od oceny do kierownika jednostki w trybie art. 27 ust. 5 ustawy (wyrok SN z 7 marca 2012 r., II PK 155/11, OSNP 2013 nr 3–4, poz. 31; por. też wyrok SN z a 28 kwietnia 1997 r., I PKN 116/97, OSNAPiUS 1998 nr 5, poz. 148). Ma to również zastosowanie do urzędników państwowych mianowanych. Dodatkowo w cytowanym wyroku, SN nie wykluczył dochodzenia innych roszczeń związanych z dokonaną oceną okresową opartych na innej podstawie materialnej. Według niego nie można, bowiem wykluczyć, że negatywna ocena może wywołać skutki w zakresie praw lub obowiązków pracowniczych (por. uzasadnienie uchwały SN z 18 listopada 2014 r., II PZP 2/14, OSNP 2015 nr 9, poz. 117). Może także naruszyć dobra osobiste pracownika. Jednak w każdym z tych przypadków konieczne jest wskazanie konkretnej podstawy materialnej dochodzonych roszczeń.

Czy negatywna ocena oznacza zwolnienie?

- Urzędnik państwowy otrzymał negatywną ocenę kwalifikacyjną. Wkrótce jednak – jak zapowiedział mu jego przełożony – będzie oceniany po raz drugi. Czy to, jaką ocenę otrzyma może mieć wpływ na jego dalszą pracę w urzędzie? Czy jeśli zostanie ponownie złą ocenę pracodawca będzie musiał go zwolnić?

Co do zasady ocen kwalifikacyjnych dokonuje się, co dwa lata, z tym, że w razie negatywnej oceny urzędnik państwowy może być poddany następnej ocenie po upływie trzech miesięcy, nie później jednak niż po upływie sześciu miesięcy.

Każda ocena może mieć wpływ na dalszą karierę zawodową urzędnika, zarówno pozytywna jak i negatywna. Na przykład zgodnie z art. 21 ust. 2 uopup urzędnik państwowy, który wykazuje inicjatywę w pracy i sumiennie wykonuje swoje obowiązki, powinien być awansowany do wyższej grupy wynagrodzenia lub na wyższe stanowisko. Przepis ten, choć nie zobowiązuje kierownictwa urzędu do awansowania pozytywnie ocenionego urzędnika powinien być jednak dla nich pewną wskazówką. Natomiast otrzymanie oceny negatywnej, zwłaszcza drugiej oceny negatywnej wiąże się już z ryzykiem dla ocenianego. Otrzymanie przez urzędnika państwowego mianowanego ujemnej oceny kwalifikacyjnej, potwierdzonej ponowną ujemną oceną, która nie może być dokonana wcześniej niż po upływie trzech miesięcy stanowić może przyczynę wypowiedzenia mu stosunku pracy (art. 13 ust.1pkt1 uopup). Może, ale nie musi. Jest to, bowiem fakultatywna przyczyna wypowiedzenia i to czy pracodawca skorzysta z tego instrumentu zależeć może od wielu okoliczności w tym np. wcześniejszych ocen jakie otrzymywał urzędnik, przyczyn obecnego niedostatecznego wywiązywania się z obowiązków itp.

—Małgorzata Jankowska

Kto musi odbyć aplikację administracyjną

Ustawa o pracownikach urzędów państwowych określa obowiązki i prawa urzędników państwowych oraz innych pracowników zatrudnionych w:

- Kancelarii Sejmu;

- Kancelarii Senatu;

- Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;

- Sądzie Najwyższym;

- Kancelarii Trybunału Konstytucyjnego;

- Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich;

- Biurze Rzecznika Praw Dziecka;

- Biurze Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców;

- Biurze Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji;

- Urzędzie Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej w sprawach nieuregulowanych w odrębnych przepisach;

- Krajowym Biurze Wyborczym;

- regionalnych izbach obrachunkowych;

- Urzędzie Ochrony Danych Osobowych;

- Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

podstawa prawna: art. 20 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. DzU z 2017 r., poz. 2142 ze zm.)

podstawa prawna: art. 13, art. 20-21 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. DzU z 2017 r., poz. 2142 ze zm.)

podstawa prawna: art. 20 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. DzU z 2017 r., poz. 2142 ze zm.)

Co do zasady oceny okresowe mają sprawdzać, czy objęte nimi osoby nadal mogą być zatrudnione na stanowisku, na którym pracują, czy zasługują na awans albo podwyżkę i jak powinna wyglądać ich ścieżka rozwoju zawodowego. Ocenami tymi objęci są:

- członkowie korpusu służby cywilnej (z wyjątkiem osób zajmujących wyższe stanowiska w tej służbie oraz pracowników zatrudnionych na umowach terminowych),

Pozostało 97% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe