Kodeks postępowania administracyjnego (k.p.a.) przewiduje nadzwyczajne tryby podważenia prawomocnej decyzji administracyjnej. Jedną z takich instytucji jest stwierdzenie nieważności decyzji regulowane w art. 156 k.p.a. Zgodnie z § 1 pkt 2 tego przepisu przesłanką do stwierdzenia nieważności może być m.in. wydanie decyzji z rażącym naruszeniem prawa.
Wyjątkowy ciężar naruszenia
Doktryna prawa administracyjnego i orzecznictwo sądów administracyjnych są zgodne co do rozumienia pojęcia rażącego naruszenia prawa, o którym mowa w art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. Oczywistość naruszenia prawa polega na „rzucającej się w oczy" (prima facie) sprzeczności pomiędzy treścią rozstrzygnięcia, a przepisem prawa stanowiącym jego podstawę prawną. Musi ono wykazywać znamiona uchybień o wyjątkowym ciężarze gatunkowym. Inaczej rzecz ujmując, rażące naruszenie prawa nastąpi wtedy, gdy istnieje przepis prawny dający podstawę do wydania decyzji administracyjnej, a rozstrzygnięcie zawarte w decyzji, dotyczące praw lub obowiązków stron postępowania, zostało ukształtowane sprzecznie z przesłankami wprost określonymi w tym przepisie prawnym.
Ważne jest także aby skutki, które wywołuje decyzja uznana za rażąco naruszającą prawo nie dały się pogodzić z wymaganiami praworządności, tzn. zaistnieją gospodarcze lub społeczne efekty naruszenia, których wystąpienie powoduje, że nie jest możliwe zaakceptowanie decyzji jako aktu wydanego przez organy praworządnego państwa (por. m.in. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z 8 lutego 2013 r., sygn. I OSK 1683/11, z 8 marca 2012 r., sygn. I OSK 363/11).
Zasadnicze znaczenie dla ustalenia zaistnienia przesłanek stwierdzenia nieważności ma jednak, co szczególnie podkreślają sądy administracyjne, że w takiej sytuacji nie może zachodzić spór o wykładnię prawa, lecz musimy mieć do czynienia z działaniem wbrew wyraźnemu nakazowi lub zakazowi ustanowionemu w prawie. Rażące naruszenie prawa musi zatem wynikać z przesłanek niebudzących wątpliwości. W sytuacji, gdy zastosowanie przepisu prawa wymaga dokonania jego interpretacji nie może być mowy o rażącym naruszeniu prawa (por. min. wyrok NSA z 6 lutego 2013 r., sygn. II OSK 1859/11).
Powstaje jednak pytanie, co w sytuacji, gdy konkretny przepis prawa, który stał się podstawą rozstrzygnięcia – poddanego procedurze stwierdzenia nieważności – co prawda budził wątpliwości prawne w orzecznictwie i na jego podstawie sądy wydawały rozbieżne orzeczenia, jednak dotychczasowe rozbieżności zostały rozstrzygnięte poprzez podjęcie przez NSA uchwały wyjaśniającej istniejące wątpliwości (uchwała wydana podstawie art. 264-268 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi). Czy w takiej sytuacji możemy kwestionować podstawy do stwierdzenia nieważności decyzji argumentując, iż przepis dotychczas budził wątpliwości interpretacyjne?