Co wpłynie na prawo do trzynastki

Realizacja prawa do trzynastki wywołuje wiele sporów. Związane są one zwłaszcza z ustalaniem uprawnień do tego świadczenia, skutkami przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę oraz określeniem jego przedawnienia.

Aktualizacja: 05.02.2017 19:26 Publikacja: 05.02.2017 14:30

Co wpłynie na prawo do trzynastki

Foto: 123RF

Trzynastka nie jest świadczeniem powszechnym, lecz przysługuje tylko określonym pracownikom sfery budżetowej. Zasady nabywania przez nich prawa oraz ustalania wysokości i wypłacania dodatkowego wynagrodzenia rocznego określa ustawa z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1144 ze zm.; dalej: ustawa).

Półroczny staż...

Zasadą jest, że prawo do trzynastki w pełnej wysokości przysługuje po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego. Przez przepracowanie w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy należy rozumieć faktyczne (efektywne) wykonywanie pracy, a nie tylko pozostawanie w stosunku pracy (uchwała Sądu Najwyższego z 25 lipca 2003 r., III PZP 7/03, wyrok SN z 18 października 2011 r., I PK 263/10).

Przy stażu krótszym niż rok, ale wynoszącym co najmniej 6 miesięcy, trzynastkę ustala się w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego czasu. Do tego sześciomiesięcznego okresu nie wlicza się jednak dni pobierania wynagrodzenia i zasiłku za czas niezdolności do pracy (por. uchwała SN z 7 lipca 2011 r., III PZP 3/11). Pomija się też okres tymczasowego aresztowania pracownika – mimo formalnie trwającego stosunku pracy, nie jest to okres przepracowany w rozumieniu art. 2 ustawy, ponieważ w tym czasie praca nie jest świadczona. Wlicza się tu natomiast dni urlopu wypoczynkowego, traktując je jako okres przepracowany.

... nie zawsze konieczny

Art. 2 ust. 3 ustawy zawiera wyliczenie sytuacji, gdy dla uzyskania trzynastki nie jest konieczne przepracowanie co najmniej 6 miesięcy. Przy czym jest to wyliczenie wyczerpujące. Potwierdza to uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 18 października 2011 r. (I PK 263/10).

Trzynastka nie przepadnie osobie, której zatrudnienie krótsze niż 6 miesięcy wynikało m.in. z nawiązania lub ustania stosunku pracy, albo korzystania z urlopów: wychowawczego, macierzyńskiego, ojcowskiego, na warunkach urlopu macierzyńskiego, dla poratowania zdrowia, a w przypadku nauczyciela lub nauczyciela akademickiego także urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego, albo też korzystania z urlopu rodzicielskiego bądź powołania pracownika do czynnej służby wojskowej bądź skierowania go do odbycia służby zastępczej.

Wysokość i data wypłaty

Wynagrodzenie roczne ustala się w wysokości 8,5 proc. sumy wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje mu to świadczenie. Uwzględnia się przy tym wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Zasady ustalania ekwiwalentu określają zaś § 6-13 ze zmianami wynikającymi z § 15-19 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop z 8 stycznia 1997 r. (DzU nr 2 poz. 14 ze zm.).

Przy obliczaniu wysokości trzynastki nie uwzględnia się premii uznaniowej. Nie stanowi ona obligatoryjnego składnika wynagrodzenia za pracę, więc nie mieści się w pojęciu wynagrodzenia w rozumieniu § 6 ww. rozporządzenia.

Trzynastkę wypłaca się w ciągu pierwszych 3 miesięcy roku kalendarzowego następującego po roku, za który przysługuje (art. 5 ust. 2 ustawy). Zatem staje się ona co do zasady wymagalna 31 marca kolejnego roku kalendarzowego. Wyjątek określa ust. 3 art. 5 ustawy. Zgodnie z nim wynagrodzenie roczne wypłaca się pracownikowi w dniu rozwiązania stosunku pracy, gdy powodem była likwidacja pracodawcy.

W razie niedokonania wypłaty w tych terminach pracodawca popada w opóźnienie i może być zobowiązany do zapłaty świadczenia wraz z odsetkami ustawowymi.

Przejęcie zakładu pracy

W sytuacji przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę, staje się on z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy (art. 231 § 1 k.p.). Przejmuje on zatem wszystkie – zarówno majątkowe, jak i niemajątkowe – prawa i obowiązki wynikające z istniejących stosunków pracy, a ponadto ponosi odpowiedzialność za zobowiązania wynikające ze stosunków pracy powstałe przed przejęciem. Ma to istotne konsekwencje w zakresie prawa do trzynastki. Prawo do niej stanowi element treści stosunku pracy i wiąże nowego pracodawcę do czasu wprowadzenia zmian w tym zakresie na podstawie porozumienia stron lub wypowiedzenia zmieniającego. Taki wniosek wynika z uchwały SN z 16 maja 2001 r. (III ZP 9/01) oraz z wyroku z 23 lutego 2005 r. (III PK 65/04, OSNP 2005/20/ 320).

Nie dotyczy to jednak tych pracowników, którzy świadczą pracę na innej podstawie niż umowa o pracę (np. na podstawie powołania lub mianowania). Im przejmujący zakład pracy ma obowiązek zaproponować nowe warunki pracy i płacy (§ 5 tego przepisu).

Przedawnienie prawa

Od daty wymagalności wynagrodzenia rocznego rozpoczyna swój bieg trzyletni okres przedawnienia. Przy czym termin przedawnienia nie może być ani skrócony, ani przedłużony poprzez czynności prawne stron stosunku pracy czy innych osób (art. 291 § 1 i 4 k.p.). W trakcie biegu przedawnienia mogą jednak nastąpić zdarzenia powodujące jego zawieszenie lub przerwanie.

Zawieszenie powoduje, że bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na czas trwania przeszkody, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie mógł dochodzić swoich roszczeń.

Przerwanie biegu przedawnienia polega zaś na tym, że dotychczasowy okres przedawnienia uważa się za niebyły, a przedawnienie po przerwie rozpoczyna swój bieg na nowo. Powoduje to znaczne przedłużenie okresu przedawnienia.

Przerwanie przedawnienia następuje przez każdą czynność podjętą przed organem powołanym do rozstrzygania sporów lub egzekwowania roszczeń, mającą bezpośrednio na celu dochodzenie, ustalenie, albo zaspokojenie lub zabezpieczenie roszczenia (np. wniesienie pozwu lub wniosku o zabezpieczenie). Drugą przyczyną przerwania biegu przedawnienia jest uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której ono przysługuje, czyli np. przez pracodawcę zobowiązanego do zapłaty trzynastki (art. 295 § 1 k.p.). Uznanie to może nastąpić np. przez pisemne potwierdzenie zobowiązania i propozycje jego rozłożenia na raty. Jeśli przerwanie biegu przedawnienia nastąpi wskutek czynności mającej bezpośrednio na celu dochodzenie, ustalenie, albo zaspokojenie lub zabezpieczenie roszczenia podjętej przed właściwym organem (przede wszystkim sądem), to przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie nie zostanie zakończone. Zatem w czasie postępowania przed sądem przedawnienie nie biegnie.

Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem organu powołanego do rozstrzygania sporów, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą w trybie określonym w kodeksie przed takim organem, ulega przedawnieniu z upływem 10 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub zawarcia ugody (§ 5 art. 291 k.p.). Oznacza to znaczne przedłużenie okresu przedawnienia roszczeń stwierdzonych wyrokiem lub ugodą.

Roszczenie, które uległo przedawnieniu w razie podniesienia zarzutu przedawnienia, nie może być skutecznie dochodzone, chyba że ten, przeciwko komu przysługuje, zrzekł się korzystania z przedawnienia. Przy czym takie zrzeczenie może być skutecznie dokonane dopiero po upływie terminu przedawnienia (art. 292 k.p.).

Upływ przedawnienia nie jest uwzględniany przez sąd z własnej inicjatywy, a jedynie na zarzut zgłoszony przez osobę zobowiązaną, czyli pracodawcę. Zatem sąd nie uwzględni upływu terminu przedawnienia z urzędu bez zgłoszenia zarzutu przedawnienia w toku postępowania.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach

masz pytanie, wyślij e-mail: tygodnikpraca@rp.pl

Przewinienia dyscyplinarne

Mimo spełnienia wymaganych ustawą warunków, wynagrodzenia rocznego nie otrzyma pracownik w przypadku:

- nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy trwającej dłużej niż 2 dni, lub

- stawienia się do pracy lub przebywania w pracy w stanie nietrzeźwości, albo

- wymierzenia mu kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy lub ze służby, bądź

- rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z jego winy.

Trzynastka nie jest świadczeniem powszechnym, lecz przysługuje tylko określonym pracownikom sfery budżetowej. Zasady nabywania przez nich prawa oraz ustalania wysokości i wypłacania dodatkowego wynagrodzenia rocznego określa ustawa z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1144 ze zm.; dalej: ustawa).

Półroczny staż...

Pozostało 95% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe