Zdaniem Sądu Najwyższego uprawnienie do odwołania darowizny jeszcze niewykonanej z przyczyn określonych w art. 896 kodeksu cywilnego jest uprawnieniem ściśle osobistym darczyńcy, związanym z jego sytuacją powstałą już po zawarciu umowy darowizny, a przed jej wykonaniem, w następstwie czego wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Ponadto dopuszczalne jest odwołanie darowizny tylko w takiej części, jaka wystarcza do wyeliminowania wymienionego w art. 896 k.c. uszczerbku; także w razie odwołania przez darczyńcę całej darowizny sąd może uwzględnić jedynie w części żądanie darczyńcy wobec obdarowanego zwrotu przedmiotu darowizny w zakresie, w jakim pozwoli to na wyeliminowanie stanu majątkowego darczyńcy określonego bliżej w art. 896 k.c. Co więcej, może to dotyczyć tylko takiego przedmiotu darowizny, który ma charakter podzielny (wyrok SN z 3 kwietnia 2014 r., V CSK 289/13, orzecznictwo SN dostępne na www.sn.pl poza podanymi publikatorami). Ocena odwołania darowizny jeszcze niewykonanej budzi dodatkowe wątpliwości, które odnoszą się do pojęcia „usprawiedliwione potrzeby". Próba odwoływania się do regulacji prawnych opartych na tym pojęciu może okazać się niewystarczająca (ale por. np. wyroki SN z 5 maja 1998 r., I CKN 284/98, LEX nr 1223692, z 5 maja 1998 r., I CKN 95/98, LEX nr 1223697, z 21 maja 1975 r., III CRN 72/75, LEX nr 1634948, z 10 października 1969 r., III CRN 350/69, LEX nr 169520).
Bardziej problematyczna wydaje się regulacja art. 898 § 1 k.c. Nie wskazuje ona, co kryje się pod pojęciem „rażąca niewdzięczność" uzasadniająca odwołanie darowizny. Trudno byłoby oczekiwać od ustawodawcy nawet próby określenia tego pojęcia, byłaby ona skazana na niepowodzenie. Zróżnicowane sytuacje życiowe czynią niemożliwym takie przedsięwzięcie. Ustawa posługuje się zwrotem niedookreślonym, pozostawiając sądowi rozstrzygającemu sprawę ustalenie, czy konkretne zachowania mieszczą się w pojęciu „rażąca niewdzięczność". Powinien to czynić przez pryzmat zwłaszcza norm moralnych oraz celów, jakie realizuje umowa darowizny. O tym, czy zachodzi sytuacja określana takim mianem, zawsze decydują okoliczności konkretnej sprawy. Zachowanie, o którym mowa, może być uznane za wyczerpujące znamiona rażącej niewdzięczności, jeżeli będzie świadomym, rozmyślnym naruszeniem podstawowych obowiązków. Kwalifikację taką uzasadnia również wyrządzenie krzywdy czy przykrości, postępowanie w sposób niezamierzony, w uniesieniu czy rozdrażnieniu. Nie uzasadnia odwołania darowizny dopuszczenie się przez obdarowanego czynów, które w danych okolicznościach czy warunkach nie wykraczały poza zwykłe przypadki życiowych konfliktów. Nie ma przy tym ogólnej reguły pozwalającej na uznanie zachowania obdarowanego wobec darczyńcy za rażącą niewdzięczność uzasadniającą odwołanie darowizny. O takiej kwalifikacji nie decyduje subiektywne poczucie darczyńcy. Nakaz uwzględniania każdorazowo okoliczności sprawy ma na celu oderwanie się od uczuć darczyńcy i jego poczucia krzywdy, a zadaniem sądu jest rozważenie okoliczności, w jakich poczucie to powstało. Skuteczność odwołania darowizny nie jest wyrazem woli darczyńcy; ustawodawca związał tę skuteczność z omawianą przesłanką, której ustalenie powierzył sądowi w procesie, w którym odczucia darczyńcy rzeczywiście mają znaczenie i są punktem wyjścia do rozważań, ale nie stanowią o rozstrzygnięciu. Gdyby zamiarem ustawodawcy było kierowanie się miarą indywidualnej wrażliwości darczyńcy, przepis powinien mieć inne brzmienie. Mógłby stanowić o prawie do skutecznego odwołania darowizny w każdym wypadku naruszenia obowiązku wdzięczności i wtedy chodziłoby o ochronę interesu (praw i wolności) darczyńcy. Zwrot niedookreślony został przez ustawodawcę użyty po to, aby chronić również obdarowanego, właśnie przed nadmiernym subiektywizmem darczyńcy, a rzeczą sądu jest ważyć racje stron, ponieważ chroniona konstytucyjnie godność jest po obu stronach procesu. Nie można też pomijać, że konstytucyjnie chroniona jest również własność, stąd orzeczenie sądu prowadzące do utraty własności nie może się opierać na ocenie stanu faktycznego tylko z perspektywy poczucia krzywdy darczyńcy (wyrok SN z 4 lutego 2015 r., IV CSK 254/14).
Sąd Najwyższy, powołując się na wcześniejsze orzeczenia, stwierdził, że o istnieniu podstaw do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności decydują w każdym wypadku konkretne okoliczności, rozważane na tle zwyczajów panujących w określonym środowisku społecznym (postanowienie SN z 16 stycznia 2015 r., III CSK 312/14).
Przesłanka niewdzięczności w stopniu rażącym ma kwalifikowany charakter, odnoszący się do zachowań, które, oceniając rozsądnie, przy uwzględnieniu miernika obiektywnego i subiektywnego, muszą być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę, na przykład popełnienie przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, czci albo mieniu, ciężkie naruszenie obowiązków rodzinnych, naruszenie godności osobistej ze świadomością i w nieprzyjaznym zamiarze (wyrok SN z 29 kwietnia 2016 r., I CSK 209/15, zob. też wyroki SN z 15 lutego 2012 r., I CSK 278/11, z 17 listopada 2011 r., IV CSK 113/11, z 15 czerwca 2010 r., II CSK 68/10, z 7 maja 2003 r., IV CKN 115/01, LEX nr 137593, z 26 lipca 2000 r., I CKN 919/98, LEX nr 50820, z 25 listopada 1999 r., II CKN 600/98, LEX nr 79932, z 26 października 1999 r., II CKN 528/98, LEX nr 1216187). Nie każdy jednak czyn karalny, a nawet ukarany, musi mieć znamiona rażącej niewdzięczności; z istoty tego pojęcia wynika konieczność świadomego i celowego działania, aby skrzywdzić darczyńcę, a także świadomość, że popełnia się niewdzięczność (wyrok SN z 12 października 2016 r., II CSK 58/16, por. także wyroki SN z 15 lutego 2012 r., I CSK 278/11, z 6 grudnia 2012 r., IV CSK 172/12). Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują z reguły czyny nieumyślne obdarowanego, drobne czyny nawet umyślne, ale niewykraczające w określonych środowiskach poza zwykłe konflikty życiowe, rodzinne, ani też wywołane zachowaniem czy działaniem darczyńcy (wyrok Sądu Najwyższego z 15 czerwca 2010 r., II CSK 68/10, zob. także wyroki SN z 15 lutego 2012 r., I CSK 278/11, z 5 lipca 2001 r., II CKN 818/00, LEX nr 52608, z 10 listopada 2000 r., IV CKN 159/00, LEX nr 52498, z 5 października 2000 r., II CKN 280/00, LEX nr 52563, z 8 kwietnia 1999 r., II CKN 301/98, LEX nr 1212995, z 7 maja 1997 r., I CKN 117/97, LEX nr 137781). Dla oceny, czy została zrealizowana przesłanka rażącej niewdzięczności, ma także znaczenie źródło konfliktu między stronami (wyroki SN z 9 października 2014 r., I CSK 556/13, z 30 września 1997 r., III CKN 170/97, LEX nr 50614).
Rażąca niewdzięczność może się przejawiać również w działaniu wymierzonym przeciwko osobom, z którymi darczyńca jest związany. Nie muszą to być zachowania, w których osoba bliska darczyńcy jest wykorzystana przedmiotowo, jako cel pośredni, którego krzywda ma przysporzyć cierpień darczyńcy. Rażącą niewdzięczność może stanowić także zachowanie wymierzone w osobę najbliższą darczyńcy niepodjęte wprawdzie z myślą o samym darczyńcy, lecz obiektywnie naganne i z racji swojego charakteru w sposób oczywisty uderzające w jego dobra i emocje, z czym obdarowany musiał się co najmniej godzić (wyrok SN z 6 sierpnia 2014 r., I CSK 592/13).
