Kto wepchnął Wielką Brytanię w II wojnę światową?

Wielka Brytania została wciągnięta w II wojnę światową wbrew własnym interesom. Najprawdopodobniej miała na to wpływ polityka administracji Roosevelta. Korzenie tej historii tkwią jednak w kontaktach marszałka Piłsudskiego i generała MacArthura.

Aktualizacja: 31.08.2023 17:47 Publikacja: 07.09.2017 18:48

Gen. Douglas MacArthur z wizytą u marszałka Józefa Piłsudskiego w Belwederze (10 września 1932 r.)

Gen. Douglas MacArthur z wizytą u marszałka Józefa Piłsudskiego w Belwederze (10 września 1932 r.)

Foto: NAC

Przez 78 lat historia wojny polskiej 1939 r. została totalnie zafałszowana, a popularnymi wyobrażeniami zawładnęły mity. Odpowiedzi brak choćby na podstawowe pytanie: dlaczego Polska i Niemcy znalazły się na kursie wojennym? Popularni autorzy przekonują, idąc za Catem-Mackiewiczem, że to perfidna Wielka Brytania skłoniła nas swoimi gwarancjami do sprowokowania Hitlera do uderzenia. Gwarancje zostały ogłoszone przez premiera Neville'a Chamberlaina w kwietniu 1939 r., a kluczowa narada, na której polskie władze postanowiły postawić się Niemcom, odbyła się na Zamku Królewskim w Warszawie w styczniu 1939 r. Prewencyjną wojnę przeciwko Niemcom rozważaliśmy zresztą podczas kryzysu czechosłowackiego w 1938 r., a proponowaliśmy ją Francji już w 1936 i 1933 r. To raczej Polska starała się wciągać do wojny mocarstwa zachodnie, a nie odwrotnie. Nad tą dyplomatyczną rozgrywką rozciąga się mgła nieodgadnionej tajemnicy. Być może w jej rozwianiu pomogłoby rozwiązanie innej zagadki – dlaczego Wielka Brytania, wbrew swoim interesom i kiepsko przygotowana, poszła na wojnę przeciwko III Rzeszy.

Wielka Brytania. Cud domu windsorskiego

Król rządzący wielkim imperium abdykuje, by móc poślubić kobietę, którą kocha. Tak w sposób romansowo-bajkowy oficjalna historiografia pokazuje wydarzenia z grudnia 1936 r. – niespodziewaną abdykację brytyjskiego władcy Edwarda VIII, który wkrótce poślubił średnio urodziwą amerykańską rozwódkę Wallis Simpson. Jego decyzja wywołała wówczas szok. Oto bowiem w atmosferze skandalu odszedł dobrze zapowiadający się monarcha, uznawany za przyjaciela ludu. „Nie zamierzałem nic więcej, niż otworzyć okna i wpuścić do szacownej instytucji trochę świeżego powietrza, jakim miałem w zwyczaju oddychać, gdy byłem księciem Walii. Moją skromną ambicją było poszerzenie nieco podstaw monarchii, uwrażliwienie jej na nowe uwarunkowania naszych czasów" – mówił Edward VIII. Wtajemniczeni przyznawali, że dymisja króla bynajmniej nie zmartwiła rządu premiera Stanleya Baldwina. Wszak król od dawna był na kursie kolizyjnym z tym rządem. W czasie kryzysu nadreńskiego Edward VIII wymógł na Baldwinie, by Wielka Brytania nie protestowała przeciwko złamaniu przez Niemcy traktatu wersalskiego. Groził abdykacją.

Zażyłe stosunki króla z niemieckim ambasadorem von Ribbentropem oraz innymi prominentnymi nazistami, wyrażany publicznie podziw dla Hitlera, sympatia okazywana Niemcom zarówno przed abdykacją, jak i później (czasem ocierająca się o zdradę – w czasie wojny, gdy był gubernatorem Bahamów, miał utrzymywać kontakty z niemieckimi tajnymi służbami i wspierać działania U-Bootów na pobliskich akwenach) – wszystko to wskazywało, że Wielka Brytania ma pronazistowskiego monarchę, który chce, by imperium weszło w sojusz z Rzeszą. Logiczne wydaje się więc podejrzenie, że w 1936 r. doszło do zamachu stanu, którym Londyn dokonał strategicznego wyboru. Król został zmuszony do abdykacji. Wcześniej, w lipcu 1936 r., dokonano na niego zamachu – próbował go zastrzelić Irlandczyk Jerome Brannigan, prawdopodobnie współpracujący z MI5. Komuś bardzo zależało na pozbyciu się hiperaktywnego proniemieckiego monarchy.

Po co jednak sięgać po takie środki? Edward VIII nie był przecież jedynym przedstawicielem proniemieckiej frakcji w brytyjskich elitach. Jego brat i następca Jerzy VI firmował przecież „pokój naszych czasów" osiągnięty w Monachium, a w czasie wojny stał na stanowisku, że Wielka Brytania powinna zawrzeć pokój z Niemcami. Rudolf Hess w 1941 r. udał się do Szkocji, by spotkać się z przedstawicielami brytyjskiej rodziny królewskiej i arystokracji. Królowa matka mówiła zaś w 1940 r., że niemiecka okupacja Wielkiej Brytanii byłaby do zaakceptowania pod warunkiem, że Niemcy pozostawiliby monarchię w spokoju. Trudno się dziwić takim poglądom. Brytyjska rodzina królewska to przecież etniczni Niemcy. Również wielu przedstawicieli brytyjskich elit uważało wojnę z Niemcami za niepotrzebną i ogromnie ryzykowną dla imperium. Wszak Hitler miał być człowiekiem, który zajmie się ekspansją na Wschodzie, pozostawiając w spokoju kolonie, i porachuje się z „tymi okropnymi bolszewikami". Po dojściu Hitlera do władzy Londyn wielokrotnie dawał do zrozumienia, że nie będzie powstrzymywał Niemiec. Świadczył o tym m.in. korzystny dla Rzeszy traktat morski. Z wielu źródeł wiadomo zaś, że Hitler liczył na układ z Wielką Brytanią – Niemcy będą mieli wolną rękę na kontynencie, a Brytyjczycy niech panują w koloniach i na morzach. Jakim więc cudem oba kraje znalazły się na kursie kolizyjnym, który doprowadził do wybuchu II wojny światowej?

II wojna światowa. Na czym polegał Plan Wojenny Czerwony

Jeśli w 1936 r. ktokolwiek spodziewał się uwikłania Wielkiej Brytanii w wojnę, to najczęściej oczekiwał, że będzie to wojna przeciwko... Stanom Zjednoczonym. O nieuchronności tej wojny był przekonany m.in. Hitler, który uważał, że Niemcy powinny w niej stanąć u boku Brytyjczyków. To napięcie wojenne miało źródło w Planie Wojennym Czerwonym, opracowanym w 1930 r. pod kierownictwem gen. Douglasa MacArthura, ówczesnego szefa sztabu armii USA. Obejmował on atak na dużą skalę na Kanadę, m.in. ze zmasowanym użyciem broni chemicznej. To miało być miażdżące uderzenie pozbawiające Albion bardzo ważnej części imperium. Do tego doszłoby prawdopodobnie zatopienie brytyjskiej floty na Karaibach oraz zajęcie wysp na Pacyfiku. To nie były czysto teoretyczne rozważania. W 1931 r. legendarny lotnik Charles Lindbergh wykonywał misję szpiegowską nad Zatoką Hudsona, identyfikując miejsca na potencjalne przyczółki inwazyjne. Jednocześnie rozpoczęto intensywną rozbudowę instalacji wojskowych przy granicy kanadyjskiej. Prace te nabrały tempa za rządów prezydenta Franklina Delano Roosevelta, przywódcy zdeterminowanego, by przekształcić świat według swojej wizji, i jednocześnie nienawidzącego europejskich imperiów kolonialnych. W 1935 r. nad granicą kanadyjską odbyły się wielkie amerykańskie manewry wojskowe. Roosevelt stopniowo przygotowywał gospodarkę i społeczeństwo na konflikt globalny...

Żaden historyk poważnie nie analizował takiego scenariusza alternatywnego, ale uważam, że warto go rozważyć. Co by było, gdyby w 1936 r. Edward VIII nie abdykował i zdołał zbudować za pomocą zakulisowych gier silną proniemiecką frakcję w parlamencie? Do wojny niemiecko-brytyjskiej nie dochodzi, Hitler kieruje swoją ekspansję na Wschód z błogosławieństwem Zachodu. Gdy jednak Niemcy są zaangażowani w Rosji, Stany Zjednoczone uruchamiają Plan Wojenny Czerwony i pod hasłami antykolonialnymi i antyfaszystowskimi zadają miażdżący cios imperium brytyjskiemu, sojusznikowi III Rzeszy. Wkrótce potem Japonia wysyła swoje wojska do Singapuru, Hongkongu, na Malaje i do Birmy... Wielka Brytania traci kolonie i staje się zmarginalizowanym europejskim państewkiem na granicy bankructwa.

Czy taki obrót wydarzeń rozważali w 1936 r. przedstawiciele brytyjskiego establishmentu? Tego nie wiemy. Wiemy natomiast, że od 1937 r. konserwatywny gabinet Chamberlaina zaczyna stopniowo przygotowywać Wielką Brytanię do wojny, nadrabiając skandaliczne zaniedbania poprzedników. I wyraźnie gotuje się na wojnę przeciwko Niemcom, mimo że Londyn nie ma żadnych punktów zapalnych w relacjach z Berlinem. Jak pisał Leszek Moczulski: „Wiosną 1937 r. w najgorszym stanie było lotnictwo, wyposażone głównie w maszyny z lat 20. Gdy rok wcześniej polscy piloci uczestniczyli w obchodach 20. rocznicy powstania RAF, nie mogli uwierzyć, że Brytyjczycy dysponują tylko przestarzałymi dwupłatowcami. Operacyjne wojska lądowe nie istniały, działały jedynie ośrodki szkoleniowe. Royal Navy zachowała rangę pierwszej morskiej potęgi świata, ale była w kiepskim stanie technicznym, wymagała remontów i modernizacji. Okazało się zresztą, że może zapewnić bezpieczeństwo tylko na dwóch strategicznych akwenach, podczas gdy zagrożone były trzy (brytyjski, śródziemnomorski i dalekowschodni). Chamberlain zarządził pilne zbrojenia, ale na rezultaty trzeba było czekać kilka lat. (...) W 1938 r. Wielka Brytania mogła jedynie grać na czas; Chamberlain był przekonany, że jeśli dojdzie do wojny o Czechosłowację, Hitler ją wygra, a tym samym uzyska dominację na kontynencie. Sytuacja zmieniła się w 1939 r., gdy zakończono pierwszy etap zbrojeń brytyjskich. RAF dysponował nie tylko silnym lotnictwem myśliwskim, zdolnym przeciwstawić się Luftwaffe, lecz także pełną osłoną radarową wschodniego i południowego wybrzeża. Ponadto zmodernizowano flotę i stworzono zgrupowanie operacyjne wojsk lądowych BEF, przeznaczone do walki na kontynencie. To spowodowało, że polityka Londynu, dość bezradna w 1938 r., rok później okazała się zdeterminowana i stanowcza. Wprawdzie kilkunastu lat ustępstw wobec Niemiec nie udało się na czas nadrobić, ale warto pamiętać, że to Chamberlain zbudował nowoczesne lotnictwo, które ocaliło Anglię w 1940 r."

Być może na amerykańskie machinacje związane z przygotowaniem globalnego konfliktu miały wpływ sygnały... z Polski. Już w 1931 r. polski ambasador w Waszyngtonie Tytus Filipowicz wręczył prezydentowi Herbertowi Hooverowi ściśle tajną notę od marszałka Piłsudskiego. Piłsudski wskazywał w niej na niebezpieczeństwo zdobycia władzy w Niemczech przez Hitlera i mówił o konieczności wojny prewencyjnej przeciwko Niemcom. Zaczęły się amerykańsko-polskie konsultacje. We wrześniu 1932 r. do Warszawy przybył gen. MacArthur i spotkał się z marszałkiem Piłsudskim. Przekazaliśmy mu sowieckie i niemieckie szyfry, a także egzemplarz Enigmy. Francuzom i Anglikom przekazaliśmy jej złamany kod dopiero siedem lat później.

Przez 78 lat historia wojny polskiej 1939 r. została totalnie zafałszowana, a popularnymi wyobrażeniami zawładnęły mity. Odpowiedzi brak choćby na podstawowe pytanie: dlaczego Polska i Niemcy znalazły się na kursie wojennym? Popularni autorzy przekonują, idąc za Catem-Mackiewiczem, że to perfidna Wielka Brytania skłoniła nas swoimi gwarancjami do sprowokowania Hitlera do uderzenia. Gwarancje zostały ogłoszone przez premiera Neville'a Chamberlaina w kwietniu 1939 r., a kluczowa narada, na której polskie władze postanowiły postawić się Niemcom, odbyła się na Zamku Królewskim w Warszawie w styczniu 1939 r. Prewencyjną wojnę przeciwko Niemcom rozważaliśmy zresztą podczas kryzysu czechosłowackiego w 1938 r., a proponowaliśmy ją Francji już w 1936 i 1933 r. To raczej Polska starała się wciągać do wojny mocarstwa zachodnie, a nie odwrotnie. Nad tą dyplomatyczną rozgrywką rozciąga się mgła nieodgadnionej tajemnicy. Być może w jej rozwianiu pomogłoby rozwiązanie innej zagadki – dlaczego Wielka Brytania, wbrew swoim interesom i kiepsko przygotowana, poszła na wojnę przeciwko III Rzeszy.

Pozostało 89% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Historia
Pomogliśmy im odejść z honorem. Powstanie w getcie warszawskim
Historia
Jan Karski: nietypowy polski bohater
Historia
Yasukuni: świątynia sprawców i ofiar
Historia
„Paszporty życia”. Dyplomatyczna szansa na przetrwanie Holokaustu
Historia
Naruszony spokój faraonów. Jak plądrowano grobowce w Egipcie