Uproszczenia w rachunkowości dla małych firm

Wraz w wprowadzeniem definicji jednostek małych i mikro pojawiły się katalogi uproszczeń, z których mogą one korzystać, jeśli taka będzie wola ich organów zatwierdzających sprawozdanie. Komu i jakim zakresie przysługują?

Publikacja: 14.12.2016 05:10

Uproszczenia w rachunkowości dla małych firm

Foto: 123RF

Ustawa o rachunkowości (dalej: uor) nie traktuje jednakowo wszystkich jednostek zobowiązanych do stosowania jej przepisów. Pomijając banki i zakłady ubezpieczeń, do których część przepisów odnosi się wprost (niektóre przepisy uor mają zastosowanie tylko do nich), również pewne mniejsze podmioty mogą liczyć na ulgowe traktowanie przez ustawodawcę. Celowo używam tu pojęcia „mniejsze", ponieważ termin „jednostka mała" jest już zdefiniowany w uor, ale uproszczenia są przewidziane nie tylko dla jednostek małych.

Dwie kategorie

Zasadniczo uor wyodrębnia dwie kategorie podmiotów mniejszych – jednostki mikro i jednostki małe. Jak słusznie można się domyślać, te pierwsze są mniejsze od tych drugich. Zgodnie z definicją ustawową, do jednostek mikro zaliczamy spółki handlowe i spółki cywilne (z zastrzeżeniem sytuacji, gdy ich wspólnikami są osoby fizyczne), a także oddziały przedsiębiorców zagranicznych, które w bieżącym i poprzednim roku obrotowym (jeśli jednostka dopiero rozpoczęła działalność, to rozpatruje się tylko rok bieżący) nie przekroczyły co najmniej dwóch z następujących trzech wielkości:

- 1,5 mln zł sumy bilansowej na koniec roku obrotowego,

- 3 mln zł przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy,

- 10 osób średniorocznego zatrudnienia w przeliczeniu na pełne etaty.

Koło ratunkowe

Innymi słowy, jednostka może przekroczyć jeden z ww. progów i nadal pozostanie jednostką mikro. Co więcej, uor daje swoiste „koło ratunkowe" – gdy podmiot zyskał status jednostki mikro, to przekroczenie dwóch z powyższych kryteriów nie pociąga jeszcze za sobą utraty tego statusu. Dopiero jeśli takie przekroczenie wystąpi dwa lata z rzędu, to jednostka przestaje należeć do kategorii mikro. Kiedy później spółka znów się „zmniejszy", to zmniejszenie musi utrzymywać się przez dwa lata, aby na koniec tego drugiego roku obrotowego taka jednostka mogła zakwalifikować się do kategorii mikro. Także przekroczenie wszystkich trzech kryteriów przez jednostkę, która do tej pory była jednostką mikro, powoduje natychmiastową utratę tego statusu.

Osoby fizyczne i ich spółki

To nie koniec listy podmiotów, które mogą zostać zaklasyfikowane jako jednostki mikro. Osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych oraz spółki partnerskie, których przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły między 1,2 mln euro a 2 mln euro, również kwalifikują się do tej kategorii. Podobnie jest w przypadku podmiotów prowadzących działalność w takich formach prawnych, a których przychody nie osiągnęły równowartości 1,2 mln euro, ale które zdecydowały się stosować przepisy uor, zawiadamiając o tym właściwy urząd skarbowy. Kwoty wyrażone w euro przelicza się po kursie NBP ogłoszonym na pierwszy roboczy dzień października poprzedniego roku obrotowego. Zatem jeśli wspólnikami spółek osobowych będą osoby fizyczne, to mogą one wykazywać dowolnie wysoką sumę bilansową i zatrudnienie, bez konsekwencji utraty statusu jednostki mikro.

NGO – jeśli nie prowadzą działalności

Jest jeszcze jeden krąg podmiotów, które można zaliczyć do kategorii mikro. Są to stowarzyszenia, związki zawodowe, organizacje pracodawców, izby gospodarcze, fundacje, przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych, społeczno-zawodowe organizacje rolników, organizacje samorządu zawodowego, organizacje samorządu gospodarczego rzemiosła i Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, jeżeli nie prowadzą działalności gospodarczej.

Uwaga! We wszystkich powyższych przypadkach przyjęcie statusu jednostki mikro nie jest obowiązkiem, ale uprawnieniem. Aby z niego skorzystać, organ zatwierdzający jednostki musi podjąć stosowną decyzję.

Małe, czyli jakie

W przypadku jednostek małych sytuacja jest podobna, ale z pewnymi wyjątkami. Po pierwsze, wyższe są progi, których nie wolno przekroczyć – odpowiednio:

- suma bilansowa – 17 mln zł,

- przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów – 34 mln zł,

- średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty – 50 osób.

Natomiast jeśli mamy do czynienia z takimi jednostkami jak osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych i spółki partnerskie, które osiągają przychody niższe niż 1,2 mln euro, ale zdecydowały się stosować uor, to mogą one również być zakwalifikowane do kategorii małych jednostek. Zatem ich organy zatwierdzające mają wybór, czy podjąć decyzję o  przyjęciu statusu jednostki małej, czy mikro, czy nie korzystać z żadnego z tych statusów.

Co więcej, nieprowadzące działalności gospodarczej stowarzyszenia, fundacje itd. nie mogą być zaliczone do jednostek małych.

W przypadku jednostek małych również istnieje „koło ratunkowe" – przekroczenie dwóch progów w jednym roku nie musi automatycznie skutkować utratą posiadanego statusu. Jest tu także wymagane podjęcie odpowiedniej decyzji przez organ zatwierdzający w celu skorzystania z możliwości wyboru statusu jednostki małej.

Na jakie uproszczenia i zwolnienia mogą liczyć jednostki małe i mikro?

1. Leasing, jak w podatkach

Pierwszym z nich jest możliwość ujmowania umów leasingu zgodnie z przepisami podatkowymi, a nie bilansowymi. W praktyce oznacza to, że o wiele częściej będą one klasyfikowane jako leasing operacyjny niż finansowy. Uprawnienie to przysługuje jednostkom, które za poprzedni rok obrotowy nie przekroczyły co najmniej dwóch z następujących trzech wielkości:

- suma bilansowa – 17 mln zł,

- przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów – 34 mln zł,

- średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty – 50 osób.

Są to identyczne kryteria, jak w przypadku uznania podmiotu za jednostkę małą, przy czym pod uwagę brany jest tu wyłącznie rok poprzedni. Możliwa jest zatem sytuacja, że jednostka mała będzie musiała rozpoznawać umowy leasingu zgodnie z prawem bilansowym – gdy w poprzednim roku przekroczyła dwa progi, a w bieżącym maksymalnie tylko jeden.

Uwaga! Ustawa o rachunkowości zastrzega, że takie szczególne podejście do umów leasingu nie może być stosowane przez jednostki zainteresowania publicznego oraz inne jednostki wyłączone z zakresu potencjalnych jednostek małych i mikro. Opcja ta jest z kolei dostępna dla jednostek samorządu terytorialnego.

2. Bez wartości godziwej

Kolejnym uproszczeniem, tym razem obligatoryjnym, jest zakaz wyceny aktywów i pasywów według wartości godziwej i skorygowanej ceny nabycia przez jednostki mikro.

3. Rozporządzenie o instrumentach finansowych

Ustawa daje też pewnym jednostkom możliwość rezygnacji ze stosowania rozporządzenia ministra finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (dalej: rozporządzenie o instrumentach finansowych). Chodzi o te same jednostki, które mogą korzystać ze zwolnienia dotyczącego leasingu z tą różnicą, że nie wyłącza się tu jednostek sektora finansów publicznych, nie włącza się zaś jednostek samorządu terytorialnego. Poza kręgiem podmiotów, którym przysługuje to zwolnienie, są również jednostki mikro. Jest to konsekwencją zakazu wyceny aktywów i pasywów według wartości godziwej i skorygowanej ceny nabycia.

4. Podatek odroczony

Następnym opcjonalnym uproszczeniem jest odstąpienie od ustalania aktywów i rezerw z tytułu odroczonego podatku dochodowego. Obejmuje ono dokładnie te same podmioty, którym przysługuje możliwość zwolnienia ze stosowania rozporządzenia o instrumentach finansowych.

5. Okrojone formaty sprawozdania

Dla jednostek małych i mikro przewidziano też specjalne formaty bilansu i rachunku zysków i strat. Jednostki małe nie muszą np. dzielić środków trwałych na kategorie typu grunty, budynki i budowle itd. ani zapasów na materiały, towary itd. Nie muszą one też wyodrębniać z należności krótkoterminowych innych pozycji niż należności z tytułu dostaw i usług. Podobnie jest w przypadku zobowiązań krótkoterminowych. Jedyne pozycje wymagające osobnego wykazania to zobowiązania z tytułu dostaw i usług oraz kredyty i pożyczki.

W rachunku zysków i strat dla jednostek małych nie występuje tak szczegółowe, jak dla „normalnych" jednostek, rozbicie pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych. W wariancie porównawczym zamiast ośmiu wykazuje się tylko sześć pozycji.

Z kolei jednostki mikro mają jeszcze mniej szczegółowy bilans. Po stronie aktywów w obrębie aktywów obrotowych muszą jedynie wyodrębnić zapasy i należności krótkoterminowe (bez ich dalszego uszczegółowiania), natomiast po stronie pasywów z pozycji „Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania" wymaga się jedynie podania wartości rezerw na zobowiązania i zobowiązania z tytułu kredytów i pożyczek.

Natomiast w rachunku zysków i strat dla jednostek mikro narzucony jest wariant porównawczy, tylko z czterema rodzajami kosztów działalności operacyjnej. Jednostki mikro nie sporządzają też wprowadzenia do sprawozdania finansowego ani dodatkowych informacji i objaśnień. Elementy te zostały nazwane odpowiednio jako „Informacje ogólne" i „Informacje uzupełniające do bilansu", przy czym ich zawartość jest bardzo okrojona. Jednostkom małym pozostawiono do sporządzenia te elementy sprawozdania finansowego, ale również w uszczuplonym zakresie. Zarówno jednostka mikro, jak i mała mogą nie sporządzać ani zestawienia zmian w kapitale własnym, ani rachunku przepływów pieniężnych. Zwolniono je też z obowiązku sporządzania sprawozdania z działalności.

Bez opinii biegłego

Istnieje jeszcze jedna grupa jednostek, którym przysługują pewne zwolnienia. Chodzi mianowicie o jednostki niepodlegające obowiązkowemu badaniu sprawozdania finansowego. Są to jednostki (inne niż spółki akcyjne, banki, zakłady ubezpieczeń, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, fundusze inwestycyjne, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, otwarte fundusze emerytalne, powszechne towarzystwa emerytalne, krajowe instytucje płatnicze i instytucje pieniądza elektronicznego – one wszystkie obowiązkowo podlegają badaniu), które za poprzedni rok obrotowy przekroczyły co najwyżej jeden z poniższych progów:

- średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty – 50 osób,

- suma bilansowa – 2,5 mln euro,

- przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych – 5 mln euro.

Te jednostki nie sporządzają zestawienia zmian w kapitale własnym i rachunku przepływów pieniężnych. Ustawa o rachunkowości zezwala im także przy kalkulacji kosztu wytworzenia produktu doliczyć koszty pośrednie związane z jego wytworzeniem, niezależnie od poziomu wykorzystania zdolności produkcyjnych, z zastrzeżeniem, że tak ustalony koszt wytworzenia nie może przewyższać ceny sprzedaży netto.

Badanie nie przekreśla uprawnień

Maciej Wach, menedżer w Dziale Rewizji Finansowej BDO

Przed 2016 r. w ustawie o rachunkowości nie występowała kategoria jednostek małych. Wówczas część zwolnień, które obecnie przysługują tym jednostkom (dotyczące leasingu i podatku odroczonego), była przeznaczona dla jednostek, które nie podlegają obowiązkowemu badaniu. Od 2016 roku z powodu zmiany przepisów część jednostek, które wcześniej musiały poddawać swoje sprawozdania finansowe badaniu przez biegłego rewidenta, stała się jednostkami małymi, skutkiem czego objęły je uproszczenia, z których wcześniej nie miały prawa korzystać. Nie jest natomiast możliwy przypadek odwrotny, tzn aby jednostka, która nie podlega badaniu, nie spełniała kryteriów jednostki małej – w każdym razie dopóki 2,5 mln euro to mniej niż 17 mln zł, a 5 mln euro to mniej niż 34 mln zł.

Kto nie skorzysta

Statusu jednostki mikro ani małej nigdy nie mogą mieć jednostki zainteresowania publicznego, czyli banki, zakłady ubezpieczeń, zakłady reasekuracji, spółdzielcze kasy oszczędnościowo- -kredytowe, fundusze inwestycyjne, otwarte fundusze emerytalne oraz powszechne towarzystwa emerytalne, spółki notowane na giełdzie (zarówno na rynku regulowanym, jak i w alternatywnym systemie obrotu, co wykracza poza definicję jednostki zainteresowania publicznego) i krajowe instytucje płatnicze, a ponadto instytucje pieniądza elektronicznego oraz jednostki sektora finansów publicznych. -

Ustawa o rachunkowości (dalej: uor) nie traktuje jednakowo wszystkich jednostek zobowiązanych do stosowania jej przepisów. Pomijając banki i zakłady ubezpieczeń, do których część przepisów odnosi się wprost (niektóre przepisy uor mają zastosowanie tylko do nich), również pewne mniejsze podmioty mogą liczyć na ulgowe traktowanie przez ustawodawcę. Celowo używam tu pojęcia „mniejsze", ponieważ termin „jednostka mała" jest już zdefiniowany w uor, ale uproszczenia są przewidziane nie tylko dla jednostek małych.

Pozostało 96% artykułu
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe