Znany jest kształt nowej ustawy o biegłych rewidentach

11 maja sejm uchwalił (po przyjęciu poprawek senatu)nową ustawę o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym. Warto zatem przyjrzeć się kilku najważniejszym regulacjom wynikającym z nowych przepisów, pamiętając, że ustawa musi być analizowana łącznie z postanowieniami rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 537/2014 z 16 kwietnia 2014 r. w sprawie szczegółowych wymogów dotyczących ustawowych badań sprawozdań finansowych jednostek interesu publicznego, uchylającym decyzję Komisji 2005/909/WE (DzUrz UE L 158 z 27 maja 2014, str. 77 oraz DzUrz UE L 170 z 11 czerwca 2014, str. 66).

1. rotacja

Jednym z ważniejszych rozwiązań jest przymusowa rotacja firm audytorskich. Nowa ustawa przewiduje, że czas prowadzenia badań ustawowych (czyli takich, do przeprowadzenia których zobowiązują przepisy) w tej samej jednostce zainteresowania publicznego przez tę samą firmę audytorską, lub firmę audytorską z nią powiązaną lub jakiegokolwiek członka sieci działającej w państwach UE, do której należą te firmy audytorskie, nie może przekraczać pięciu lat.

Co to oznacza w praktyce

Oznacza to, że ta sama firma audytorska może badać sprawozdania finansowe nie dłużej niż przez pięć kolejnych lat i nie ma po tym okresie możliwości przekazania badania, np. innemu członkowi sieci, do której ta firma należy. Zgodnie z rozporządzeniem nr 537/2014, kolejnego badania nie można podjąć się wcześniej niż po upływie czterech lat.

Przepis o obowiązkowej rotacji firm audytorskich stosuje się do sprawozdań finansowych sporządzonych za lata obrotowe rozpoczynające się po 31 grudnia 2017 r. Jeśli zatem jednostka zaufania publicznego ma rok obrotowy pokrywający się z kalendarzowym, nowe zasady rotacji będą stosowane od sprawozdania sporządzanego za 2017 rok.

Uwaga! Przepisy przejściowe przewidują, że regulacji dotyczących wyboru firmy audytorskiej przez jednostki zainteresowania publicznego nie stosuje się w przypadku, gdy wybór firmy audytorskiej przeprowadzającej badanie ustawowe jednostki za rok 2017 został przeprowadzony lub został rozpoczęty i niezakończony przed dniem wejścia w życie nowej ustawy.

Rotacja dotyczy także kluczowego biegłego rewidenta. Nowe przepisy przewidują, że kluczowy biegły rewident nie może przeprowadzać badania ustawowego w tej samej jednostce zainteresowania publicznego przez okres dłuższy niż pięć lat, a ponownie przeprowadzać badanie ustawowe w tej jednostce może najwcześniej po upływie co najmniej trzech lat od zakończenia ostatniego badania ustawowego.

2. Komitet audytu

Znacznie poszerzone zostały przepisy dotyczące komitetów audytu. Przepisy przewidują, że w jednostkach zainteresowania publicznego działa komitet audytu, który jest komitetem do spraw audytu, o którym mowa w rozporządzeniu nr 537/2014.

Członkowie komitetu audytu są powoływani przez radę nadzorczą lub inny organ nadzorczy lub kontrolny spośród członków tego organu, a jednostki, w których dotychczas komitet nie działał, są zobowiązane są do jego powołania nie później niż w ciągu czterech miesięcy od wejścia przepisów nowej ustawy w życie. Tyle samo czasu jednostki dostały na dostosowanie składu dotychczasowych komitetów do wymogów nowej ustawy.

Co to oznacza w praktyce

Istotne jest to, że w skład komitetu muszą wejść osoby znające się na branży, w której działa jednostka. W skład komitetu wchodzi przynajmniej trzech członków. Przynajmniej jeden członek komitetu audytu musi posiadać wiedzę i umiejętności w zakresie rachunkowości lub badania sprawozdań finansowych.

Wprowadzono także zasadę, że większość członków komitetu – w tym jego przewodniczący - musi być niezależny od jednostki. Do zadań komitetu audytu należy m.in. określenie procedury wyboru firmy audytorskiej oraz dokonywanie oceny jej niezależności w stosunku do jednostki podlegającej badaniu. Komitet przedstawia także rekomendację dotyczącą wyboru firmy audytorskiej, wskazując firmę, której proponuje powierzyć badanie wraz z oświadczeniem, że rekomendacja jest wolna od wpływu osób trzecich. Jeśli rekomendacja dotyczy wyboru nowego audytora (nie dotyczy przedłużenia umowy), rekomendacja musi wskazywać przynajmniej dwie firmy audytorskie.

3. Zakaz łączenia usług

Rozporządzenie nr 537/2014 przewiduje tu daleko idące ograniczenia. Co do zasady sprowadzają się one do zakazu wykonywania na rzecz jednostki badanej usług innych niż związane z rewizją finansową w okresie trwania umowy o badanie oraz w roku poprzedzającym takie badanie. Regulacje te przeniesiono do polskich przepisów zastrzegając dodatkowo, że chodzi o zakaz świadczenia wszelkich usług, poza usługami rewizji finansowej.

Co to oznacza w praktyce

Chodzi o to, aby ta sama firma nie badała sprawozdania za okres, w którym sama doradzała jak stosować określone rozwiązania. Z przepisów przejściowych wynika jednak, że jeśli umowy takie zawarto przed wejściem w życie nowej ustawy o biegłych rewidentach, to prowadzenie doradztwa jest nadal możliwe, jednak nie dłużej niż do 31 grudnia 2017 r. Przepis ten stanowi, że usługi niebędące czynnościami rewizji finansowej, świadczone przez biegłych rewidentów, firmy audytorskie lub podmioty należące do sieci na rzecz badanej jednostki zainteresowania publicznego, jej jednostki dominującej lub jednostek przez nią kontrolowanych, na podstawie umów zawartych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, mogą być świadczone nie dłużej niż do 31 grudnia 2017 r.

Przepisy przewidują też, że zlecenie badania jednostki innej niż jednostka zainteresowania publicznego nie może być kontynuowane w przypadku, gdy przynajmniej w jednym roku, w okresie ostatnich pięciu lat, przychód firmy audytorskiej z tytułu wszystkich wykonanych w danym roku obrotowym usług na rzecz jednostki innej niż jednostka zainteresowania publicznego lub jednostki z nią powiązanej stanowił co najmniej 40 proc. całkowitego rocznego przychodu firmy audytorskiej.

Nowe przepisy oznaczają, że najpóźniej do końca roku jednostki muszą dostosować zawarte umowy do nowych przepisów, zarówno w zakresie badania sprawozdań, jak i usług doradczych, w tym doradztwa podatkowego.

W trakcie pierwszych prac nad ustawą główną osią sporu o jej ostateczny kształt była kwestia związana ze świadczeniem przez firmy audytorskie na rzecz badanych jednostek innych usług, w tym przede wszystkim usług doradztwa podatkowego. Należy bowiem pamiętać, że co prawda głównym polem działania firm audytorskich jest rewizja finansowa, to jednak zgodnie z przepisami może ona świadczyć także inne usługi, w tym m.in. usługowo prowadzić księgi rachunkowe i podatkowe, świadczyć usługi doradztwa podatkowego, a także usługi doradcze i zarządzania.

4. Odpowiedzialność biegłych

Nowe przepisy przewidują szeroką odpowiedzialność za naruszenie zasad wynikających z ustawy oraz rozporządzenia nr 537/2014. Dotyczy to zarówno regulacji dotyczących niezależności, przymusowej rotacji, wykonywania zakazanych usług, jak i wykonywania obowiązków sprawozdawczych. Pełny katalog takich naruszeń zawiera art. 182 nowej ustawy.

Co to oznacza w praktyce

W przypadku biegłego rewidenta i firmy audytorskiej karami administracyjnymi są:

- kara upomnienia;

- kara pieniężna;

- zakaz przeprowadzania badań;

- zakaz wykonywania czynności rewizji finansowej;

- zakaz świadczenia usług objętych standardami wykonywania zawodu;

- zakaz pełnienia funkcji członka zarządu lub innego organu zarządzającego lub członka rady nadzorczej lub innego organu nadzorczego w firmach audytorskich przez osoby odpowiedzialne za naruszenie przepisów ustawy lub rozporządzenia nr 537/2014 oraz

- skreślenie z listy podmiotów uprawnionych.

Kara pieniężna nakładana na firmy audytorskie nie może przekroczyć 10 proc. przychodów netto ze sprzedaży usług świadczonych w ramach działalności, osiągniętych przez firmę audytorską w poprzednim roku obrotowym. Jeżeli w poprzednim roku obrotowym firma audytorska nie osiągnęła przychodów z tytułów, o których mowa w zdaniu pierwszym, wysokość kary odnosi się do ostatniego roku obrotowego, w którym firma osiągnęła przychody z tych tytułów. Kara indywidualna (nakładana na biegłego rewidenta) nie może natomiast przekroczyć 250 tys. zł. Pozostałe kary mogą być nałożone na okres od jednego roku do trzech lat.

Podmiotem nakładającym kary jest Krajowa Rada Biegłych Rewidentów albo nowo tworzona Komisja Nadzoru Audytowego.

Uwaga! Uprawnienie do zgłaszania naruszeń ma każdy, a zatem również podmioty niezaangażowane w bezpośrednie stosowanie nowych przepisów.

5. Odpowiedzialność jednostki

Odpowiedzialność za przestrzeganie nowych przepisów dotyczy jednostki zainteresowania publicznego, członka jej zarządu lub innego organu zarządzającego lub rady nadzorczej lub innego organu nadzorczego, lub komitetu audytu oraz podmiotów z nimi powiązanych oraz powiązanych stron trzecich.

Co to oznacza w praktyce

Rośnie zakres odpowiedzialności jednostek za prawidłowe badanie sprawozdań. Wymienione powyżej podmioty ponoszą odpowiedzialność za naruszenie przepisów o badaniu, w tym m.in. za wywieranie niedozwolonego wpływu na badanie oraz naruszenie przepisów o obowiązkowej rotacji. Katalog kar jest zbliżony do tego, który dotyczy odpowiedzialności biegłych rewidentów i firm audytorskich.

W przypadku kar indywidualnych przewidziano zarówno kary pieniężne (maksymalnie do 250 tys. zł) oraz zakaz pełnienia funkcji członka zarządu lub innego organu zarządzającego lub członka rady nadzorczej lub innego organu nadzorczego w jednostkach zainteresowania publicznego przez osoby odpowiedzialne za naruszenie przepisów ustawy lub rozporządzenia nr 537/2014 przez okres od roku do trzech lat. Kara pieniężna dla jednostki zainteresowania publicznego nie może przekroczyć 10 proc. przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów, osiągniętych przez tę jednostkę w poprzednim roku obrotowym. Jeżeli w poprzednim roku obrotowym jednostka zainteresowania publicznego nie osiągnęła przychodów z tytułów, o których mowa w zdaniu pierwszym, wysokość kary odnosi się do ostatniego roku obrotowego, w którym jednostka ta osiągnęła przychody z tych tytułów. Podmiotem nakładającym kary jest Komisja Nadzoru Finansowego.

Krzysztof Dziekoński, partner w Dziale Audytu i Doradztwa Gospodarczego, TPA Poland

Działania zwiększające niezależność audytora są pożądane

Po długich bojach o kształt ustawy o biegłych rewidentach wygląda na to, że jej ostateczny kształt jest wreszcie znany. Wprowadza ona kilka kluczowych zmian na rynku usług audytorskich i doradczych, w szczególności dla jednostek zainteresowania publicznego (JZP), czyli blisko tysiąca często największych firm w Polsce.