Efektem procesu produkcyjnego mogą być wyroby gotowe (produkcja zakończona) oraz produkty w toku i półprodukty (produkcja niezakończona). Wyroby gotowe to wyprodukowane we własnym zakresie wyroby, niewymagające dalszego przerobu, spełniające wymagania techniczne i standardy jakościowe, zdatne do sprzedaży. Produkty gotowe obejmują również wykonane usługi, prace naukowo-badawcze, prace projektowe, geodezyjno-kartograficzne oraz zakończone roboty (w tym budowlane). Wyroby w toku oznaczają produkty będące na określonym, niezakończonym etapie technologicznego cyklu produkcyjnego, podlegające procesowi dalszego przetwarzania. Na półwyroby składają się natomiast wyroby własnej produkcji, zakończone technologicznie w ramach pewnych zamkniętych faz wytwarzania, poddawane obróbce w kolejnych fazach produkcji wyrobów gotowych jako ich komponenty. Produkty w toku oraz półprodukty, oprócz niegotowych jeszcze wyrobów własnej produkcji, obejmują także wykonywane usługi i roboty, przed ich ukończeniem.
Podstawowy parametr...
Produkty gotowe, produkty w toku oraz półprodukty powinny być zasadniczo ujmowane w księgach rachunkowych na dzień ich powstania według kosztów wytworzenia. Mogą być one na dzień wytworzenia księgowane w cenach przyjętych do ewidencji (tzw. cenach ewidencyjnych, umownych służących jedynie do rozliczeń operacji gospodarczych, realizowanych wewnątrz przedsiębiorstwa), z uwzględnieniem różnic między tymi cenami, a faktycznymi kosztami wytworzenia. Różnice te to tzw. odchylenia od cen ewidencyjnych ww. kategorii majątkowych, wykazywane na oddzielnym koncie korygującym ich wartość. Odchylenia mogą mieć charakter kredytowy (zmniejszający wartość produktów, w sytuacji gdy cena ewidencyjna przewyższa rzeczywisty koszt wytworzenia) lub debetowy (zwiększający wartość produktów, w przypadku gdy rzeczywisty koszt wytworzenia przewyższa cenę ewidencyjną).
...ale jest ograniczenie
Na dzień bilansowy produkty gotowe, produkty w toku oraz półprodukty powinny być wyceniane według kosztów wytworzenia, nie wyższych jednak od cen ich sprzedaży netto >> patrz ramka. Wartość ww. składników rzeczowych aktywów obrotowych, wyrażoną w cenach ewidencyjnych, doprowadza się na dzień bilansowy do poziomu rzeczywistego kosztu wytworzenia (w tym celu należy rozliczyć odchylenia od ich cen ewidencyjnych), chyba że do ich ewidencji stosuje się koszty planowane, w tym normatywne, natomiast różnice między planowanymi, a rzeczywistymi kosztami wytworzenia są nieznaczne (art. 28 ust. 1 pkt 6 i ust. 11, art. 34 ust. 2 ustawy o rachunkowości; dalej: uor).
Uproszczenie przy niewielkiej działalności
Produkty gotowe w momencie ich wytworzenia mogą być odpisywane bezpośrednio w ciężar kosztów. Operacja taka powinna być połączona z ustalaniem stanu tych składników aktywów i jego wyceny oraz korekty kosztów o wartość tego stanu, nie później niż na dzień bilansowy (art. 17 ust. 2 pkt 4 uor). Ta metoda znajduje jednak ograniczone zastosowanie. Mogą z niej skorzystać np. firmy, których aktywność wytwórcza ma mały zakres, o ubocznym charakterze, niestanowiącym zasadniczego profilu ich działalności.
Przedsiębiorstwa mogą wyceniać produkty w toku produkcji według metod uproszczonych, określając ich wartość na poziomie bezpośrednich kosztów wytworzenia, materiałów bezpośrednich lub też nie wyceniać ich w ogóle. Wycena taka nie może jednak spowodować zniekształcenia stanu aktywów oraz wyniku finansowego firmy. Ponadto, nie ma ona zastosowania do produkcji o przewidywanym czasie wykonania dłuższym niż trzy miesiące, przeznaczonej do sprzedaży lub na rzecz środków trwałych w budowie (art. 34 ust. 1 pkt 2 uor).
