Użytkowanie wieczyste jest prawem rzeczowym o charakterze celowym (sposób korzystania z niego wyznacza umowa) i czasowym (trwa od 40 do 99 lat, z możliwością przedłużenia tego terminu na kolejny taki sam okres), które może być ustanawiane na rzecz osób fizycznych i prawnych, na gruntach będących własnością Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków (art. 232 §1 k.c.). Przedmiotem użytkowania wieczystego może być również ułamkowa część gruntu. Istota tej instytucji prawnej polega na cesji przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego – za odpłatnością lub pod tytułem darmym – uprawnień właścicielskich dotyczących oddawanych w wieczyste użytkowanie gruntów, bez wyzbycia się praw własności do nich (użytkowanie wieczyste należy do praw na rzeczy cudzej). Oddanie w użytkowanie wieczyste gruntu zabudowanego ma miejsce z jednoczesną sprzedażą posadowionych na nim budynków (art. 31 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 2147 ze zm.). Nie można bowiem przenieść użytkowania wieczystego bez równoczesnego przeniesienia własności budynków.
Pierwsza opłata i kolejne co rok
Za oddanie nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste pobierane są:
- pierwsza opłata (płatna jednorazowo lub ratalnie) oraz
- opłaty roczne (uiszczane przez cały okres użytkowania, w terminie do dnia 31 marca każdego roku, z góry za dany rok).
Opłaty rocznej nie pobiera się za rok, w którym zostało ustanowione prawo użytkowania wieczystego (art. 71 ust. 1-4 ustawy o gospodarce nieruchomościami). Opłaty z tytułu użytkowania wieczystego ustalane są według stawki procentowej od ceny nieruchomości gruntowej. Stawka procentowa pierwszej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego waha się w granicach od 15 proc. do 25 proc. ceny nieruchomości gruntowej. Z kolei, wysokość stawek procentowych opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego jest uzależniona od określonego w umowie celu, na jaki nieruchomość gruntowa została oddana w użytkowanie. Jeżeli celem tym jest prowadzenie działalności gospodarczej, wówczas stawka ta wynosi 2 proc. w przypadku działalności turystycznej i 3 proc. w przypadku pozostałej działalności.