Sprawozdanie finansowe jako cenne źródło informacji o spółce czy grupie kapitałowej

Przygotowywane zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej (MSSF) sprawozdanie finansowe, jako część raportu rocznego, stanowi bardzo ważną formę komunikacji oraz niezwykle cenne źródło informacji o spółce czy grupie kapitałowej, w szczególności z punktu widzenia inwestorów. Potencjał ten nadal jest jednak wykorzystywany przez niedostateczną liczbę podmiotów.

W praktyce wciąż częste są sytuacje, w których sprawozdanie finansowe nie spełnia swojej roli wizytówki firmy, gdyż osoby odpowiedzialne za jego sporządzenie podchodzą do tej czynności przede wszystkim jako do obowiązku spełnienia wymogów wynikających z przepisów. W praktyce może to wynikać z wielu przyczyn, w tym braku stosownych wzorców czy narzędzi. Realizacji zadania nie ułatwia także złożoność MSSF, w których zawarto niejednokrotnie bardzo długą listę (czasami mało precyzyjnych) wytycznych, dotyczących wymaganych ujawnień w sprawozdaniu finansowym. W rezultacie spółki, w obawie o zakwestionowanie kompletności ujawnień, zamieszczają w sprawozdaniach finansowych zbyt wiele nieistotnych informacji. Jednocześnie inwestorzy oceniają, że sprawozdania finansowe sporządzane na podstawie MSSF w niewystarczająco jasny sposób uwypuklają kwestie istotne, takie jak wyniki i osiągnięcia spółki, które zostają przyćmione przez nadmiar obszernych, a niekoniecznie niezbędnych informacji, często prezentowanych w nieczytelny sposób.

Problematyczne zagadnienia

Wyżej opisane bolączki były jednym z bodźców do rozpoczęcia procesu wprowadzania zmian do treści MSSF. Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (RMSR; ang. IASB) na podstawie przeprowadzonej analizy rynku oraz wniosków wynikających z forum dyskusyjnego poświęconego ujawnianiu informacji finansowych, przeprowadzonego w styczniu 2013 roku, wypunktowała trzy najważniejsze, problematyczne zagadnienia, związane z ujawnieniami występującymi w sprawozdaniach finansowych:

- brak w sprawozdaniu wystarczającej ilości istotnych informacji, co może prowadzić do niewłaściwych decyzji biznesowych lub inwestycyjnych podejmowanych przez użytkowników dokumentu;

- ujawnianie nieistotnych informacji, co może prowadzić do przyćmienia informacji istotnych, zmniejszenia zrozumiałości i niepotrzebnego zwiększania kosztów ponoszonych przy sporządzaniu sprawozdania finansowego;

- nieskuteczna komunikacja, czyli ujawnianie informacji istotnych w sposób, który nie przynosi zamierzonych efektów, tj. może utrudniać zrozumienie sprawozdań finansowych, skutkować ich czasochłonną analizą, a nawet wprowadzać czytelnika sprawozdania finansowego w błąd.

Rozwiązaniem problemów związanych z ujawnieniami w sprawozdaniach finansowych ma być podjęta przez RMSR tzw. „Inicjatywa dotycząca ujawnień" (ang. disclosure initiative), nakierowana na poprawę efektywności ujawnień zawartych w sprawozdaniu finansowym. Inicjatywa obejmuje kilka mniejszych projektów doprecyzowania wymogów dotyczących jakości prezentacji i ujawniania informacji, wśród których znalazły się:

- drobne zmiany w MSR 1 „Prezentacja sprawozdań finansowych", mające na celu eliminację dostrzegalnych utrudnień w osądzie przez osoby sporządzające sprawozdania finansowe;

- projekt dotyczący istotności, mający na celu opracowanie wytycznych dotyczących zastosowania istotności w praktyce oraz materiałów edukacyjnych na temat istotności;

- zmieniony projekt dotyczący prezentacji sprawozdań finansowych, prowadzony równolegle z ramowym projektem koncepcyjnym RMSR, koncentrujący się na szerszych wyzwaniach związanych z efektywnością w zakresie ujawnień, który ostatecznie może doprowadzić do przeformułowania MSR 1 „Prezentacja sprawozdań finansowych", MSR 7 „Sprawozdanie z przepływów pieniężnych" i MSR 8 „Zasady (polityka) rachunkowości, zmiany wartości szacunkowych i korygowanie błędów", stanowiąc w istocie opracowanie ram ujawnień dla MSSF.

ETAP 1. Istotność i agregacja

Pierwsze kroki podjęte przez RMSR dotyczą wprowadzenia zmian w wyżej wspomnianych trzech standardach. Pierwsze zmiany, z zastosowaniem od 1 stycznia 2016 roku, objęły poprawki do MSR 1. Kluczowy obszar zmian dotyczył istotności i agregacji, gdzie położono nacisk na unikanie utrudniania odbioru użytecznych informacji poprzez nadmierne agregowanie lub dezagregowanie danych. Zmiany te w sposób wyraźny rozwiały wątpliwości i dopuściły możliwość agregacji i dezagregacji, stosownie do potrzeb spółki, w sprawozdaniu z sytuacji finansowej i rachunku zysków i strat oraz pozostałych całkowitych dochodów. To oznacza, że wzorzec zaprezentowany w standardzie nie jest jedynym dopuszczalnym do stosowania. W wyniku zmian w szczególności określono wytyczne dotyczące prezentacji sum częściowych w tych sprawozdaniach. Pamiętać przy tym należy, że istotność dotyczy nie tylko sprawozdań podstawowych, ale również informacji dodatkowych i wszelkich ujawnień wymaganych przez MSSF – spółka może nie prezentować wszystkich ujawnień wymaganych przez dany MSSF dla danego obszaru, jeśli uzna te ujawnienia za nieistotne. Wprowadzono ponadto dużą swobodę w określaniu kolejności prezentacji not w sprawozdaniu finansowym.

ETAP 2. Zobowiązania z działalności finansowej

Kolejne zmiany, z zastosowaniem od 1 stycznia 2017 roku, dotyczyły naniesienia poprawek do MSR 7, na podstawie których powstał wymóg ujawniania informacji, które umożliwią użytkownikom sprawozdań finansowych dokonanie oceny zmian wartości zobowiązań z działalności finansowej - zarówno zmian przepływów pieniężnych (w tym otrzymania i spłaty kredytów i pożyczek), jak i zmian niepieniężnych (niezrealizowane różnice kursowe, przejęcia, zbycia). Nie narzucono przy tym żadnego określonego formatu prezentacji, przy czym spółka ma możliwość posłużenia się zamieszczonymi w standardzie przykładami obrazującymi, w jaki sposób można spełnić nowe wymogi. Wybrane spółki praktykują prezentację powyższych danych w zakresie opisu zadłużenia netto (niezdefiniowanego w MSSF) w formie graficznej – wykresów obrazujących wzrosty oraz spadki określonych wartości pomiędzy określonym bilansem otwarcia i bilansem zamknięcia.

ETAP 3. Zmiana zasad rachunkowości a zmiany w wartości szacunkowej

Aktualnie trwają prace nad poprawkami do MSR 8. Planuje się wyjaśnienie rozróżnienia pomiędzy zmianą zasad rachunkowości a zmianami w wartości szacunkowej – które podlegają odmiennemu ujęciu w sprawozdaniu finansowym, a w praktyce dla niektórych przypadków bywają trudne do rozróżnienia przez spółki. Ważne prace prowadzone są również w zakresie dokumentu poświęconego istotności w „ramach" Praktyki w dokonywaniu osądów w zakresie istotności, tj. projektu dokumentu „Definicja istotności" (proponowane poprawki do MSR 1 i MSR 8), mającego na celu wyjaśnienie definicji istotności i dostosowanie definicji stosowanej w ramach koncepcyjnych oraz standardach MSSF.

Dodatkowy dokument

W marcu 2017 roku RMSR wydała dodatkowo dokument do dyskusji „Inicjatywa dotycząca ujawnień – zasady ujawniania informacji", przeznaczony dla wszystkich interesariuszy zaangażowanych w sprawozdawczość finansową: inwestorów, osób przygotowujących sprawozdania finansowe, organów regulacyjnych, audytorów. Głównym celem wydanego dokumentu jest identyfikacja bieżących problemów w zakresie ujawnień w sprawozdaniu finansowym i opracowanie zasad w MSSF, które te problemy rozwiążą. RMSR wskazuje na następujące obszary wymagające poprawy:

- trudności w ocenie przez spółkę, jakie informacje należy ujawnić w sprawozdaniu finansowym i jaki jest najlepszy sposób na ich ujawnienie;

- trudności w analizie sprawozdania finansowego przez jego czytelników, ze względu na powielanie tych samych informacji w sprawozdaniu finansowym lub ich rozdrabnianie;

- wprowadzanie czytelników w błąd poprzez nierzetelną prezentację wybranych mierników wyników w sprawozdaniu finansowym;

- zamieszczanie w opisie ważniejszych zasad rachunkowości informacji nieistotnych lub przedstawianie ich w sposób mylący czytelnika sprawozdania finansowego.

Na efekty nie trzeba było długo czekać

Pierwsze zmiany w ramach „Inicjatywy dotyczącej ujawnień" bardzo szybko znalazły swoje odzwierciedlenie w sposobie prezentowania informacji w sprawozdaniach finansowych MSSF spółek zagranicznych, coraz powszechniej obserwuje się zmiany również na polskim rynku. Przykłady zagraniczne pokazują, że w wyniku zastosowania w praktyce wprowadzanych przez RMSR zmian, sprawozdanie finansowe może być znacznie krótsze, przy jednoczesnym zachowaniu znaczącej pojemności informacyjnej – osiągając objętość ok. 65-80 stron nawet w przypadku rozbudowanych grup kapitałowych. Coraz powszechniej obserwuje się uwypuklanie, które zdarzenia i transakcje są uważane przez kierownictwo spółki za najważniejsze w przedstawianym okresie sprawozdawczym, poprzez prezentowanie ich na pierwszych stronach dokumentu czy stosowanie efektów graficznych przykuwających uwagę.

Grafika plus kolor

Sprawozdania finansowe MSSF coraz mniej przypominają raporty pisane czarną czcionką na białym tle, a stają się kolorową, pełną grafiki i bogatą w cenne informacje wizytówką spółki. Zauważalne jest uatrakcyjnianie wizualnej formy dokumentów, poprzez czytelną prezentację informacji w nieszablonowy sposób, czyli przy wykorzystaniu elementów graficznych takich jak rysunki, schematy, wykresy, agregacja obszernych treści w zbiorczej tabeli, wyróżnienie graficzne informacji dotyczących bieżącego okresu sprawozdawczego. Rozwiązania te do tej pory były zarezerwowane przede wszystkim dla sprawozdań zarządu z działalności – aktualne trendy zmierzają do traktowania obu dokumentów w sposób spójny i unikania powielania informacji w nich zawartych, tym bardziej, że oba stanowią części tego samego raportu rocznego.

Raport jako wizytówka

Spółki widocznie zaczynają postrzegać sprawozdania finansowe jako formę komunikacji z inwestorami, a nie obowiązek spełnienia wymogów regulacyjnych. Podnosi się jakość publikowanych dokumentów, aby w komunikacji z inwestorami były one postrzegane jako wysokiej jakości wizytówka zarządzania spółką. Coraz powszechniej podkreśla się elementy branżowości w ujawnieniach zawartych w sprawozdaniu finansowym w celu umożliwienia zrozumienia, jak spółka funkcjonuje w swoim otoczeniu. W duchu wprowadzanych zmian dąży się do ograniczania objętości sprawozdania finansowego do niezbędnego minimum. Pozwala to na zwiększenie przejrzystości dokumentu, poprzez ujawnienie informacji istotnych i pominięcie nieistotnych (biorąc pod uwagę istotność wartościową oraz jakościową). Wskazane jest możliwe upraszczanie ujawnień oraz usuwanie zbędnych i nieadekwatnych informacji. Popularność zyskuje trend zamieszczania w jednym miejscu sprawozdania finansowego powiązanych ze sobą pozycji i danych (np. wszystkich treści polityk rachunkowości oraz not objaśniających dotyczących podatków), co wpływa na zwiększenie czytelności i zrozumiałości przekazywanych informacji. ?

—Joanna Urbaniak