Jak w praktyce (nie) powinna być stosowana zasada zaufania

Postępowanie podatkowe powinno być prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych (art. 121 § 1 ordynacji podatkowej, dalej: o.p.).

W poprzednim artykule (DF z 31 sierpnia, str. >F2) przybliżona została zasada postępowania podatkowego w sposób budzący zaufanie (dalej: zasada zaufania). Jako uzupełnienie, w niniejszym artykule zaprezentowane zostaną przykłady zastosowania zasady zaufania w praktyce. Dla zrozumienia możliwości jakie daje podatnikom art. 121 § 1 o.p. warto zatem zapoznać się z opisanymi poniżej przypadkami naruszenia tej zasady.

Nierzetelna weryfikacja rozliczenia

A. Naruszenie zasady zaufania

Pan Jan Borowski rozliczył się z podatku dochodowego za 2012 rok. W 2013 roku rozliczenie to zostało objęte kontrolą podatkową, która nie wykazała nieprawidłowości. Pan Jan uznał, że może być spokojny w sprawie rozliczenia, które zostało skontrolowane przez organ. W 2017 roku przeprowadzono kolejną kontrolę podatkową, której wynik wskazywał na konieczność zwiększenia wymiaru podatku za 2012 rok. Organ naruszył zasadę zaufania, przeprowadzając kontrolę, która utwierdziła podatnika w przekonaniu prawidłowego rozliczenia podatku. Konsekwencją naruszenia zasady zaufania jest konieczność uiszczenia odsetek, których można było uniknąć, gdyby organ wytknął panu Janowi błędy już w 2013 r.

B. Reakcja podatnika

Pan Jan Borowski złożył wniosek o  umorzenie odsetek naliczanych po dniu doręczenia protokołu kontroli z 2013 roku. Wniosek o udzielenie ulgi został uzasadniony interesem publicznym, poprzez który pan Jan rozumie konieczność budzenia zaufania przez organy podatkowe.

Przewlekłe prowadzenie postępowania

A. Naruszenie zasady zaufania

Od wielu miesięcy organ prowadzi postępowanie w sprawie podatku od towarów i usług. W tym czasie pan Jan Borowski pozostaje w niepewności co do wyniku postępowania, które może zakończyć się uwzględnieniem zwolnienia lub wymierzeniem wysokiego podatku. Co dwa miesiące pan Borowski otrzymuje zawiadomienie o wyznaczeniu nowego terminu załatwienia sprawy. Jako przyczynę niezałatwienia sprawy w terminie organ wskazuje skomplikowany charakter sprawy. Od sześciu miesięcy nie przeprowadzono żadnych czynności zmierzających do rozstrzygnięcia sprawy. Przewlekłe prowadzenie postępowania narusza zasadę zaufania, ponieważ przysparza panu Janowi trudności, dla których uniknięcia o.p. przewiduje terminy na załatwienie sprawy. Postępowanie może oczywiście być przedłużane, ale nadużywanie tego uprawnienia narusza art. 121 § 1 o.p.

„Jeżeli kolejnym zawiadomieniom o zmianie terminu zakończenia kontroli nie towarzyszyły rytmiczne czynności organu, który wskazywał jedynie na potrzebę oczekiwania na informacje dotyczące prowadzonej kontroli u kontrahenta podatnika, nie precyzując jednak o jakie czynności u jakich podmiotów chodzi, a co ważniejsze nie monitorując przebiegu tych czynności i nie wnosząc o przesłanie materiałów z tych postępowań, to takie działalnie narusza zasadę prowadzenia postępowania podatkowego w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych" (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 28 marca 2017 r., III SAB/Gl 1/17).

B. Reakcja podatnika

Pan Jan Borowski wystosował pismo do naczelnika urzędu skarbowego, w którym zażądał:

- zakończenia postępowania w wyznaczonym terminie; lub

- wskazania w kolejnym postanowieniu czynności niezbędnych do wydania decyzji.

Żądanie dotyczące przyszłego postanowienia zostało uzasadnione potrzebą sprawdzenia czy organ nie narusza zasady zaufania. Ponadto, pan Jan wymienił problemy jakich przysparza mu przewlekle prowadzone postępowanie (na przykład odraczanie inwestycji ze względu na potrzebę zabezpieczenia kwoty na ewentualne zobowiązanie podatkowe).

Niewłaściwe przesłuchanie

A. Naruszenie zasady zaufania

Przewlekłe postępowanie skończyło się po interwencji Pana Jana Borowskiego. Wysokość zobowiązania przekroczyła najgorsze obawy podatnika, który w związku z tym złożył wniosek o rozłożenie zaległości na raty. W ramach postępowania przesłuchano pana Borowskiego. Pytania zadawano w pomieszczeniu, w którym pracowały jeszcze cztery osoby. Pan Jan z powodu skrępowania nie był w  stanie opowiadać o istotnych dla sprawy okolicznościach (między innymi o chorobie alkoholowej). Organ podatkowy naruszył zasadę zaufania, nie biorąc pod uwagę konieczności przeprowadzenia przesłuchania w warunkach zapewniających zachowanie intymności.

B. Reakcja podatnika

Pan Jan jeszcze przed wydaniem decyzji zwrócił się do organu z wnioskiem o powtórzenie przesłuchania w zgodzie z zasadą zaufania. Organ nie przesłuchawszy ponownie podatnika wydał decyzję odmawiającą udzielenia ulgi. Pan Borowski odwołał się od decyzji do organu wyższej instancji, zarzucając rozstrzygnięciu naruszenie zasady zaufania, które doprowadziło do nieuwzględnienia wszystkich istotnych w sprawie okoliczności.

Uzasadnienie interpretacji indywidualnej

A. Naruszenie zasady zaufania

W celu uniknięcia kolejnych kłopotów podatkowych pan Borowski złożył wniosek o wydanie indywidualnej interpretacji przepisów prawa podatkowego. Wniosek został poparty argumentacją zawartą w wyrokach sądów administracyjnych. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej wydał niekorzystną dla pana Jana interpretację, nie wyjaśniając dlaczego w jego sprawie nie mogą zostać zaakceptowane poglądy wyrażone w orzeczeniach sądów.

„Pogłębianiu zaufania do organów podatkowych nie służy ograniczenie się w uzasadnieniu interpretacji indywidualnej do stwierdzenia, że orzeczenie sądu, powołane przez stronę w piśmie procesowym na poparcie jej tezy, nie wiąże organu podatkowego w sprawie rozpatrywanej. Jakkolwiek orzeczenia sądowe rzeczywiście wiążą organ podatkowy tylko w sprawie, w której zostały wydane, to jednak powołanie ich w innej sprawie powoduje, że argumentacja sądu na temat wykładni konkretnego przepisu staje się argumentacją samego podatnika właśnie w sprawie rozpatrywanej. Jeżeli więc organ podatkowy nie podziela wspomnianej argumentacji, to powinien szczegółowo odnieść się do uzasadnienia wyroku sądowego i ustosunkować się do wyrażonych tam poglądów, wyjaśniając szczegółowo, dlaczego je odrzuca" (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 28 czerwca 2016 r., I FSK 1718/14).

B. Reakcja podatnika

Pan Borowski wezwał organ do usunięcia naruszenia prawa, które doprowadziło do wydania niekorzystnej interpretacji. Pan Jan zauważył, że nieodniesienie się do poglądów wyrażonych w wyrokach narusza zasadę zaufania i może być podstawą zaskarżenia interpretacji do sądu administracyjnego.

Wykorzystanie nieporadności podatnika

A. Naruszenie zasady zaufania

Pan Adam Borowski odebrał decyzję w sprawie podatku od nieruchomości. W odpowiedzi na nią wystosował do prezydenta miasta pismo, z którego trudno jednak było odczytać na czym polega jego żądanie. Organ podatkowy wezwał podatnika do uzupełnienia podania z pouczeniem o pozostawieniu wniosku bez rozpatrzenia w przypadku niesprecyzowania żądania w wyznaczonym terminie. Pan Adam, który jest nieobeznany z procedurami podatkowymi, nie zrozumiał czego wymaga od niego organ. Jego zdaniem dokładnie wyjaśnił swoje wątpliwości w  sprawie podatku od nieruchomości, przy okazji wyrażając niezadowolenie w sprawach rozpoczętych ostatnio inwestycji miejskich.

Wizyta w urzędzie miasta nic nie dała, podatnik nie uzyskał informacji, która pomogłaby mu odpowiednio sformułować wniosek. Po upływie terminu wyznaczonego w wezwaniu, organ wydał postanowienie, pozostawiając podanie bez rozpatrzenia.

Pan Adam zwrócił się o pomoc do Jana Borowskiego (wuja), który uchodzi w rodzinie za osobę obeznaną w  podatkach. Pan Jan szybko ustalił, że chodzi o odwołanie od decyzji, która została wydana w wyniku niewłaściwie przeprowadzonego postępowania. Pan Adam nie podważa zasadności zobowiązania, ma jednak wątpliwości co do jego wysokości.

Organ naruszył w tym przypadku zasadę zaufania, nie wyjaśniając w wezwaniu jak powinien postąpić wnioskodawca. Z wniosku pana Adama wynikało, że nie są mu znane wymogi dotyczące uruchamiania procedur podatkowych. Natomiast organ w wezwaniu skupił się na konsekwencjach niesprecyzowania żądania, zamiast wyjaśnić na czym polega brak formalny podania. Ponadto, organ mógł pomóc podatnikowi w uzupełnieniu wniosku podczas jego wizyty w urzędzie.

„Zasada wynikająca z art. 121 o.p. winna być respektowana w toku każdego postępowania prowadzonego przez upoważnione organy administracji państwowej, które w relacji ze stroną postępowania pełnią rolę nadrzędną – tzw. gospodarza postępowania. Z tego tytułu winny respektować obowiązki nałożone na organ podatkowy m.in. w zakresie informowania stron o przepisach prawa i obowiązek wykazywania inicjatywy zwłaszcza w sytuacjach gdy strona postępowania działa nieporadnie, w sposób wymagający wsparcia w granicach obowiązujących regulacji prawnych" (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 12 maja 2016 r., I SA/Wr 1584/15).

B. Reakcja podatnika

Pan Jan Borowski – jako pełnomocnik siostrzeńca – złożył zażalenie na postanowienie pozostawiające podanie bez rozpatrzenia. W zażaleniu pan Jan wskazał, że organ podatkowy podjął czynności zmierzające do usunięcia braków formalnych podania w  sposób naruszający zasadę zaufania.

Podsumowanie

Zasada zaufania jest bardzo użytecznym narzędziem dla podatników, którzy mogą traktować ją jako uzupełnienie przepisów gwarantujących uczciwość postępowania podatkowego. Pojawiające się wątpliwości co do „czystości" poczynań organu powinny być dla podatnika sygnałem świadczącym o możliwości naruszenia fundamentalnej zasady postępowania podatkowego. W takiej sytuacji warto zwracać uwagę pracownikom organu jeszcze przed rozstrzygnięciem sprawy. Im częściej podatnicy powoływać się będą na zasadę zaufania, tym staranniejsze będą organy w jej przestrzeganiu.