Zakaz sądzenia i karania dwa razy w tej samej sprawie może być ograniczony - wyrok TSUE

Zakaz sądzenia i karania dwa razy w tej samej sprawie można ograniczyć w celu ochrony interesów finansowych Unii, ale przy uwzględnieniu zasady powagi rzeczy osądzonej i tylko w stopniu absolutnie koniecznym - uznał Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Aktualizacja: 21.03.2018 10:15 Publikacja: 21.03.2018 01:00

Zakaz sądzenia i karania dwa razy w tej samej sprawie może być ograniczony - wyrok TSUE

Foto: Adobe Stock

Wczorajszy wyrok TSUE dotyczył Włoch, ale ma zastosowanie do każdego unijnego państwa, które zamierza ograniczać wywodzącą się jeszcze z prawa rzymskiego zasadę ne bis in idem. Zgodnie z tą zasadą nie można tej samej osoby ponownie sądzić lub ukarać za to samo przestępstwo. Jako prawo podstawowe zasada została uwzględniona w Karcie praw podstawowych UE oraz w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

O wykładnię tej zasady w świetle dyrektywy VAT4 i dyrektywy o rynkach finansowych wystąpiły włoskie sądy, którym przyszło rozpatrywać cztery różne sprawy.

W sprawie Menci (C-524/15) włoski fiskus nałożył na Lukę Menciego sankcję administracyjną za brak zapłaty VAT za rok 2011. Podatnik był następnie sądzony w postępowaniu karnym za te same czyny przed sądem w Bergamo.

W sprawie Garlsson Real Estate i in. (C-537/16)  chodziło o sankcję administracyjną nałożoną w 2007 r. przez włoską narodową komisję ds. spółek i giełdy (Consob) na Stefana Ricucciego za manipulacje na rynku finansowym. Stefano Ricucci zaskarżył tę decyzję do sądów włoskich. Trybunał kasacyjny zauważył, że za te same czyny został on już prawomocnie skazany w 2008 r., ale sankcja karna została mu darowana  która została darowana na mocy amnestii.

W dwóch kolenych, połączonych sprawach Di Puma i Zecca (C-596/16 i C-597/16) kwestionowano nałożenie przez Consob sankcji administracyjnych na Enza Di Pumę i Antonia Zeccę za wykorzystywanie informacji poufnych. W skargach Włosi podnieśli, że w postępowaniu karnym w związku z tymi samymi czynami wszczętymi równolegle z postępowaniem administracyjnym sąd karny uznał, że nie stwierdzono wykorzystywania informacji poufnych. Powaga rzeczy osądzonej, z jakiej korzysta wydany prawomocny wyrok uniewinniający sądu karnego, zakazuje bowiem prowadzenia postępowania administracyjnego w związku z tymi samymi czynami. Jednak dyrektywa nakłada na państwa członkowskie obowiązek ustanowienia skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji administracyjnych za naruszenie zakazu wykorzystywania informacji poufnych.

Włoskie sądy zwróciły się do Trybunału w Luksemburgu z pytaniem o zgodność z zasadą ne bis in idem kumulacji postępowań oraz  sankcji karnych i administracyjnych.Trybunał uznał, że w tych konkretnych sprawach ograniczenie zasady ne bis in idem było dopuszczalne, lecz wymagało uzasadnienia zgodnego z wymogami prawa Unii. Otóż przepisy krajowe zezwalające na kumulację postępowań i sankcji o charakterze karnym powinny:

- służyć celowi interesu ogólnego i mieć cele uzupełniające;

- ustanawiać jasne i precyzyjne zasady pozwalające obywatelom przewidzieć, jakie czyny i zaniechania mogą stanowić przedmiot takiej kumulacji postępowań i sankcji;

- zapewniać wzajemną koordynację procedur, aby zredukować do minimum dodatkowe obciążenia, jakie oznacza kumulacja postępowań dla zainteresowanych osób, oraz

- gwarantować, że surowość wszystkich nałożonych sankcji zostanie ograniczona do tego, co jest bezwzględnie konieczne w stosunku do wagi danego przestępstwa.

TSUE wskazał, że do sądu krajowego należy zbadanie, czy wymogi te zostały spełnione w konkretnym przypadku, a także upewnienie się, że ciężar wynikający dla danej osoby z takiej kumulacji, nie jest nadmierny w stosunku do wagi popełnionego przestępstwa.

W wyroku w prawie Menci Trybunał stwierdził, że cel zagwarantowania pełnego poboru VAT należnego na terytorium państw członkowskich może uzasadniać kumulację postępowań i sankcji o charakterze karnym. Włoski sąd musi jednak sprawdzić, czy przepisy krajowe, które umożliwiają  wszczęcie postępowania karnego nawet po nałożeniu sankcji administracyjnej, gwarantują,  że taka kumulacja nie wykracza poza to, co bezwzględnie konieczne.

W wyroku Garlsson Real Estate i in. Trybunał stwierdził, że potrzeba ochrony integralności rynków finansowych Unii oraz ochrony zaufania publicznego do instrumentów finansowych także może uzasadniać kumulację postępowań i sankcji o charakterze karnym. TSUE zauważył jednak,  że przepisy włoskie sankcjonujące manipulacje na rynku nie wydają się zgodne z zasadą proporcjonalności.

- Dopuszczają bowiem prowadzenie postępowania administracyjnego o charakterze karnym za te same czyny, za które nastąpiło już skazanie w postępowaniu karnym. Sankcja karna wydaje się sama w sobie karać przestępstwo w sposób skuteczny, proporcjonalny i odstraszający. W tych okolicznościach prowadzenie postępowania administracyjnego o charakterze karnym w związku z tymi samymi czynami, za które nastąpiło już skazanie w postępowaniu karnym, wykracza poza to, co jest bezwzględnie konieczne do realizacji celu ochrony rynków - uznał Trybunał.

W połączonych sprawach Di Puma i Zecca Trybunał orzekł, że przepisy krajowe umożliwiające kumulowanie postępowań i sankcji karnych oraz administracyjnych, nie są sprzeczne z prawem Unii, przy uwzględnieniu zasady powagi rzeczy osądzonej, która ma istotne znaczenie zarówno w porządku prawnym Unii, jak i w krajowych porządkach prawnych.

- Jeżeli istnieje prawomocny wyrok uniewinniający sądu karnego stwierdzający brak przestępstwa, prowadzenie postępowania w sprawie nałożenia administracyjnej kary pieniężnej o charakterze karnym jest niezgodne z zasadą ne bis in idem. W takiej sytuacji prowadzenie takiego postępowania w oczywisty sposób wykracza poza to, co jest konieczne do realizacji celu polegającego na ochronie integralności rynków finansowych Unii oraz ochronie zaufania publicznego do instrumentów finansowych - stwierdził TSUE.

Wczorajszy wyrok TSUE dotyczył Włoch, ale ma zastosowanie do każdego unijnego państwa, które zamierza ograniczać wywodzącą się jeszcze z prawa rzymskiego zasadę ne bis in idem. Zgodnie z tą zasadą nie można tej samej osoby ponownie sądzić lub ukarać za to samo przestępstwo. Jako prawo podstawowe zasada została uwzględniona w Karcie praw podstawowych UE oraz w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Pozostało 92% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe