Zwolnienie grupowe a prawo do odprawy ekonomicznej, rentowej lub emerytalnej

O prawie do odprawy rentowej i emerytalnej stanowi art. 921 kodeksu pracy. Przepis ten wskazuje, że pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na jedno z tych świadczeń, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.

Wysokość odprawy oblicza się według reguł dotyczących ustalania wysokości ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy. Zasady te określa rozporządzenie ministra pracy i polityki Społecznej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14).

Zmiana statusu

Przejście na emeryturę lub rentę oznacza, że osoba traci status pracownika na rzecz uzyskania statusu emeryta/rencisty. Przejście na świadczenie musi mieć przy tym związek z ustaniem stosunku pracy.

Co do zasady nie jest trudno otrzymać odprawę emerytalną/rentową. Pracownik musi spełnić tylko cztery przesłanki, tj.:

- spełnić warunki uprawniające do nabycia emerytury/renty,

- przejść na to świadczenie,

- jego stosunek pracy musi ustać,

- między ustaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę/rentę ma istnieć związek.

Cytowany art. 921 k.p. nie wprowadza żadnych dodatkowych przesłanek do nabycia prawa do odprawy rentowej/emerytalnej.

Wymagalność roszczenia

Data przejścia na emeryturę lub rentę jest zdarzeniem warunkującym wymagalność prawa do odprawy. Uznaje się, że jest to:

- data ustania stosunku pracy – jeżeli pracownik nabył świadczenie rentowe albo emerytalne wcześniej,

- data przyznania świadczenia – jeśli prawo do świadczenia zostało przyznane po ustaniu zatrudnienia.

Roszczenie o odprawę emerytalną/rentową staje się zatem wymagalne albo w dacie nabycia jednego z wymienionych świadczeń albo w dniu ustania stosunku pracy – gdy pracownik uzyskał prawo do emerytury/renty wcześniej.

Zbieg uprawnień

Nie ma obecnie normy zakazującej łączenia prawa do odprawy emerytalnej/rentowej z odprawą z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika. Taki zakaz obowiązywał do końca 2003 r. na podstawie art. 8 ust. 4 ustawy z 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (dalej: ustawa o zwolnieniach grupowych). Inaczej mówiąc, nie ma obecnie żadnego zakazu łączeniu odprawy określonej w art. 921 k.p. z odprawą należną pracownikowi, który traci pracę w wyniku zastosowania przez pracodawcę procedury zwolnień grupowych.

W doktrynie prawa pracy były prezentowane różne stanowiska na temat koncepcji związku między zakończeniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę albo rentę. Przyjmując, że ten związek miałby charakter przyczynowy, to uzasadnienie wypowiedzenia przyczynami niedotyczącymi pracownika wykluczyłoby uznanie, że zakończenie stosunku pracy (w wyniku zastosowanej procedury zwolnień grupowych) nastąpiło w związku z przejściem na świadczenie emerytalne/rentowe. W dalszym ciągu zwolnienie pozostawałoby bowiem w związku z przyczyną podaną przez pracodawcę, czyli dotyczącą zwolnień grupowych, a nie zamiaru skorzystania przez pracownika z uprawnień emerytalnych.

Przyjmuje się jednak szeroką interpretację omawianego związku przyczynowego i uznaje, że możliwe jest nabycie przez pracownika łącznie prawa zarówno do odprawy rentowej albo emerytalnej, jak i odprawy z tytułu zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, jeśli spełnione są przesłanki nabycia obu tych świadczeń.

Odstęp czasowy

Wykluczone jest ponowne nabycie prawa do odprawy rentowej albo emerytalnej, bez względu na przyczyny uzyskania jej po raz pierwszy. W wyroku z 8 października 1998 r. (III APa 53/98) Sąd Apelacyjny w Warszawie stwierdził, że skoro art. 921 k.p. mówi, że pracownik, który otrzymał odprawę emerytalną, nie może ponownie nabyć do niej prawa, oznacza to, iż ustawodawca określił prawo do tej odprawy jako uprawnienie jednorazowe i że uwzględnił fakt możliwości wielokrotnego, a nie jednorazowego przechodzenia pracowników na emeryturę lub rentę.

W szczególności osoba, która nabyła prawo do odprawy rentowej, a później znowu podjęła zatrudnienie, nie może nabyć ponownie uprawnienia do odprawy rentowej/emerytalnej. Podobnie pracownik, który uzyskał prawo do odprawy z tytułu przejścia na wcześniejszą emeryturę, a później znów nawiązał stosunek pracy, nie może nabyć prawa do kolejnej odprawy po przejściu na emeryturę z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego.

Jednorazowy charakter

Sąd Najwyższy w uchwale z 18 marca 2010 r. (II PZP 1/10) wskazał, że ustawodawca posługuje się w kodeksie pracy i w treści artykułu 921 pojęciem „odprawa" w liczbie pojedynczej. Nie stosuje zatem terminu „odprawa emerytalna i rentowa" ani „odprawa rentowa albo emerytalna", co mogłoby oznaczać alternatywę rozłączną. Termin „odprawa rentowa lub emerytalna", a więc oba człony nazwy świadczenia, są ujęte w ramach alternatywy nierozłącznej.

Gramatyczna wykładnia przepisu art. 921 § 1 k.p. prowadzi do wniosku, że w razie spełnienia przez pracownika dwóch przesłanek, tj.:

- ustania stosunku pracy, oraz

- przejścia na jedno z alternatywnie wymienionych (w ramach alternatywy nierozłącznej) świadczeń ubezpieczeniowych (emeryturę lub rentę), związanych z odmiennymi ryzykami (utratą zdolności do pracy z przyczyn zdrowotnych i osiągnięciem wieku postrzeganego jako zakończenie aktywności zawodowej),

przysługuje jedna rodzajowo odprawa.

Do tak jednorodzajowo rozumianej odprawy rentowej lub emerytalnej należy odnosić określony w § 2 tego artykułu zakaz ponownego nabycia prawa do świadczenia. Gdyby to wyłączenie miało dotyczyć odrębnie odprawy rentowej i odprawy emerytalnej, ustawodawca dałby temu wyraz, akcentując w treści przepisu niemożność ponownego otrzymania „tej samej" odprawy.

Znaczenie art. 921 § 2 sprowadza się do tego, że do objętego hipotezą normy zawartej w art. 921 § 1 k.p. układu przesłanek (ustanie stosunku pracy i przejście na emeryturę lub rentę), implikującego określony dyspozycją tej normy skutek (nabycie prawa do odprawy), przepis § 2 wprowadza dodatkowe, negatywne kryterium, jakim jest uprzednie otrzymanie odprawy (czy to z tytułu zakończenia stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę, czy też zakończenia stosunku pracy w związku z przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy), które wyklucza wynikający z dyspozycji powyższej normy skutek – czyli ponowne nabycie prawa do świadczenia.

Różni pracodawcy

Rozważając natomiast zagadnienie prawa do odprawy w razie jednoczesnego przejścia na emeryturę lub rentę przez pracownika zatrudnionego u dwóch lub więcej pracodawców, należy przyjąć, że co do zasady odprawa przysługuje od każdego pracodawcy, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej. Nie ma zatem żadnych przeszkód, aby pracownik domagał się odprawy z dwóch zakładów pracy.

Nie można jednak wykluczyć sytuacji, gdy osoba zatrudniona jednocześnie u kilku pracodawców decyduje się przejść na emeryturę, ale nie rozwiązuje jednocześnie wszystkich umów o pracę. W tym miejscu rodzi się pytanie, czy będzie jej przysługiwać kilka odpraw, przyznawanych w momencie rozwiązywania poszczególnych umów o pracę? Na tak postawione pytanie należy udzielić odpowiedzi negatywnej. Pracownik otrzyma tylko jedną odprawę. Do jej wypłaty jest zobowiązany pracodawca, z którym jako pierwszym pracownik rozwiąże umowę.