Słuszna pensja to godziwa pensja - co mówi orzecznictwo

Słuszność i sprawiedliwość społeczna były przedmiotem wielu orzeczeń sądowych.

Publikacja: 21.10.2017 14:30

Słuszna pensja to godziwa pensja - co mówi orzecznictwo

Foto: 123RF

Na uwagę zasługują rozstrzygnięcia, w których rozpoznawano zgłaszane roszczenia na podstawie art. 5 kodeksu cywilnego. W wyroku Sądu Najwyższego z 23 marca 2017 r., sygn. akt V CSK 393/16, (orzecznictwo SN dostępne pod adresem www.sn.pl.) uznano, że klauzulę generalną zasad współżycia społecznego wprawdzie musi wypełniać konkretna treść, ale przy ustalaniu jej znaczenia można odwoływać się m.in. do zasady słuszności. Podobnie wypowiedział się też SN w wyroku z 9 listopada 2016 r., sygn. akt II CSK 93/16. Klauzula ta jest wyrazem wartości uniwersalnych składających się na pojęcie sprawiedliwości nie tylko formalnej, ale i materialnej (m.in. wyrok SN z 3 lipca 2015 r., sygn. akt IV CSK 595/14, zob. także: wyroki SN z 28 listopada 2014 r., sygn. akt I CSK 735/13, z 19 marca 2014 r., sygn. akt I CSK 297/13, postanowienie z 19 września 2013 r., sygn. akt I CSK 735/12, wyrok z 23 maja 2013 r., sygn. akt IV CSK 660/12).

Pojęcie słuszności jest też dogłębnie analizowane w judykaturze w odniesieniu do spraw pracowniczych i spraw z ubezpieczeń społecznych, gdzie wprost poruszany jest słuszny interes pracownika czy ubezpieczonego (np. terminów dochodzenia roszczeń pracowniczych, wyrok SN z 3 lutego 2016 r., sygn. akt II PK 340/14, odwołania przez stronę oświadczenia jej pełnomocnika procesowego w przedmiocie zawarcia ugody, postanowienie SN z 20 grudnia 2000 r., sygn. akt I PKN 650/00, szybkiego i skutecznego nabycia świadczeń, postanowienie SN z 13 maja 1999 r., sygn. akt II UKN 614/98). W wyroku SN z 25 sierpnia 2010 r., sygn. akt II PK 50/10, za słuszne uznano godziwe wynagrodzenie za pracę, określając je również jako wynagrodzenie odpowiednie, właściwe, rzetelne i uczciwe.

Słuszność jest też pojęciem często wykorzystywanym przy zniesieniu kosztów procesu czy odstąpieniu od zasądzenia kosztów procesu. W orzecznictwie podnosi się, że słuszność leży u podłoża każdego rozstrzygnięcia w sprawie kosztów procesu (postanowienie SN z 11 września 2013 r., sygn. akt III CZ 37/13). Możliwość obciążenia strony przegrywającej częścią kosztów albo nieobciążenia jej nimi w ogóle uzależniona jest, stosownie do art. 102 kodeksu postępowania cywilnego od wyłonienia się w sprawie wypadków szczególnie uzasadnionych, wskazujących, że ponoszenie kosztów pozostawało w sprzeczności z powszechnym odczuciem sprawiedliwości oraz zasadami współżycia społecznego; należą do nich okoliczności sprawy – charakter zgłoszonego roszczenia, jego znaczenie dla strony, przekonanie o zasadności roszczenia, przedawnienie roszczenia oraz sytuacja majątkowa i życiowa strony (postanowienie SN z 17 kwietnia 2013 r., sygn. akt V CZ 124/12, por. też m.in. postanowienie z 15 marca 2013 r., sygn. akt V CZ 89/12, w którym mowa jest o tzw. prawie sędziowskim w tym zakresie).

O słuszności SN wypowiadał się też w innych rozstrzygnięciach. W wyroku z 19 stycznia 2017 r., sygn. akt II CSK 207/16, uznał np., iż przesłanką niezwalniającą ubezpieczyciela od odpowiedzialności lub od zapłaty odszkodowania jest istnienie w danych okolicznościach podstaw do zapłaty uzasadnionych względami słuszności (art. 827 § 1 in fine k.c.), i to bez względu na postanowienia umowy lub ogólnych warunków ubezpieczenia zwalniające ubezpieczyciela od odpowiedzialności. Szeroko omówione zostały też zasady odpowiedzialności odszkodowawczej za legalne wykonywanie władzy publicznej, jeśli wymagają tego względy słuszności (np. wyroki SN z 17 stycznia 2017 r., sygn. akt IV CSK 76/16 i z 26 września 2014 r., sygn. akt IV CSK 738/13). W sprawie powództwa przeciwegzekucyjnego sąd badał jego podobieństwo do powództwa o zwrot niesłusznie ściągniętego świadczenia (wyrok SN z 12 lutego 2015 r., sygn. akt IV CSK 272/14). Istotna dla praktyki jest też wskazówka dotycząca roli uzasadnienia orzeczenia sądowego. Akcentuje się tu umożliwienie kontroli instancyjnej czy kasacyjnej, przekonanie stron co do zgodności orzeczenia z prawem, ale także przekonanie stron co do słuszności zajętego przez sąd stanowiska (zob. postanowienie z 19 grudnia 2013 r., sygn. akt II CNP 35/13, wyroki SN z 15 lutego 2013 r., sygn. akt I CSK 314/12, z 20 grudnia 2012 r., sygn. akt IV CSK 257/12, z 29 stycznia 2008 r., sygn. akt IV CNP 182/07).

Problematyka słuszności była też wielokrotnie przedmiotem wypowiedzi sądów powszechnych.

Równolegle do zasad słuszności orzecznictwo sądowe poruszało również problematykę zasady sprawiedliwości społecznej, posiłkując się także sformułowaniem elementarnego poczucia sprawiedliwości. Można wymienić m. in. wyroki SN z 18 lipca 2014 r., sygn. akt IV CSK 666/13, z 4 kwietnia 2013 r., sygn. akt II PK 236/12, z 25 czerwca 2009 r., sygn. akt III CSK 344/08, z 20 marca 2009 r., sygn. akt II CSK 602/08, z 13 kwietnia 2005 r., sygn. akt IV CK 663/04.

Słuszność i sprawiedliwość społeczna m.in. były oparciem w rozstrzygnięciach o nieważności czynności prawnych. Należy wymienić tu choćby następujące wyroki SN: z 23 lutego 2017 r., sygn. akt V CSK 230/16, z 26 października 2016 r., sygn. akt III CSK 312/15, z 19 września 2013 r., sygn. akt I CSK 651/12 (tu pojawiła się tzw. zasada słuszności kontraktowej), z 26 stycznia 2011 r., sygn. akt IV CSK 299/10, z 5 czerwca 2009 r., sygn. akt I UK 19/09, z 1 lutego 2000 r., sygn. akt I PKN 503/99. ©?

Arkadiusz Turczyn jest radcą prawnym, doktorem nauk prawnych

Na uwagę zasługują rozstrzygnięcia, w których rozpoznawano zgłaszane roszczenia na podstawie art. 5 kodeksu cywilnego. W wyroku Sądu Najwyższego z 23 marca 2017 r., sygn. akt V CSK 393/16, (orzecznictwo SN dostępne pod adresem www.sn.pl.) uznano, że klauzulę generalną zasad współżycia społecznego wprawdzie musi wypełniać konkretna treść, ale przy ustalaniu jej znaczenia można odwoływać się m.in. do zasady słuszności. Podobnie wypowiedział się też SN w wyroku z 9 listopada 2016 r., sygn. akt II CSK 93/16. Klauzula ta jest wyrazem wartości uniwersalnych składających się na pojęcie sprawiedliwości nie tylko formalnej, ale i materialnej (m.in. wyrok SN z 3 lipca 2015 r., sygn. akt IV CSK 595/14, zob. także: wyroki SN z 28 listopada 2014 r., sygn. akt I CSK 735/13, z 19 marca 2014 r., sygn. akt I CSK 297/13, postanowienie z 19 września 2013 r., sygn. akt I CSK 735/12, wyrok z 23 maja 2013 r., sygn. akt IV CSK 660/12).

Pozostało 82% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Spadki i darowizny
Poświadczenie nabycia spadku u notariusza: koszty i zalety
Prawo w Firmie
Trudny państwowy egzamin zakończony. Zdało tylko 6 osób
Podatki
Składka zdrowotna na ryczałcie bez ograniczeń. Rząd zdradza szczegóły
Ustrój i kompetencje
Kiedy można wyłączyć grunty z produkcji rolnej
Sądy i trybunały
Reforma TK w Sejmie. Możliwe zmiany w planie Bodnara