Program 500 plus może wpływać na pomoc z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych

Od kilku tygodni pracodawcy zastanawiają się nad tym, czy środki z programu 500+ należy brać pod uwagę przy ocenie położenia pracownika, przyznając mu świadczenia z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Nie ma tu jednoznacznej odpowiedzi, nie wskazują jej też przepisy.

Jakie kryteria

Przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z funduszu zależy od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu. Tak stanowi art. 8 ust. 1 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 111 ze zm.; dalej: ustawa o zfśs).

Nie oznacza to, że przy udzielaniu każdego świadczenia muszą być spełnione wszystkie kryteria socjalne. To charakter świadczenia wyznacza, czy decydująca w jego przyznaniu okaże się sytuacja życiowa, rodzinna czy materialna. Tak uznał Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 14 stycznia 2014 r. (III AUA 711/13). Dopuszczalne jest więc, że jedno ze świadczeń otrzymuje się tylko po zastosowaniu wyłącznie kryterium rodzinnego, np. bony towarowe z okazji świąt (tak jak w stanie faktycznym, którego dotyczył wyrok SA w Białymstoku).

Kryteria, od których zależy przyznanie określonej pomocy z zfśs, zawiera regulamin zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Wskazuje, co należy brać pod uwagę oraz w jaki sposób trzeba to udokumentować.

Dochód jako sytuacja materialna

Jednym z najbardziej problematycznych zagadnień związanych z przyznawaniem świadczeń jest rozumienie sytuacji materialnej pracownika. Ustawodawca nie zdefiniował tej przesłanki udzielania pomocy. Pojawiają się liczne wątpliwości, w tym m.in.:

- czy poza badaniem dochodu pracownika trzeba analizować jego majątek oraz zobowiązania (wydatki),

- czym jest dochód i jak go ustalać,

- czy chodzi o dochód pracownika czy dochód na członka jego rodziny.

Przeważa opinia, że należy badać dochód, a nie majątek czy wydatki (w tym: Łukasz Chruściel, Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2015 r.).

W praktyce pracodawcy stosują dwie metody analizowania sytuacji materialnej poprzez badanie dochodu:

- pracownika uzyskiwanego u pracodawcy albo

- przypadającego na członka rodziny pracownika (możliwa jest też metoda pośrednia, tj. badanie wszystkich dochodów pracownika, co obejmuje dochody uzyskiwane zarówno od pracodawcy, jak i z innych tytułów).

Jednocześnie należy zauważyć, że ZUS oraz część sądów aprobują wyłącznie badanie dochodu przypadającego na członka rodziny pracownika. Orzecznictwo sądów apelacyjnych i Sądu Najwyższego jest rozbieżne. Badanie tylko dochodu pracownika bywa kwestionowane. Przykładowo w wyroku z 6 lutego 2008 r. (II PK 156/07) Sąd Najwyższy uznał za właściwe „przyjęcie średniego dochodu na członka rodziny jako usprawiedliwionego kryterium oceny sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby ubiegającej się o przyznanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokości dopłat z funduszu świadczeń socjalnych, bo jest to obiektywnie czytelny i miarodajny sposób oceny zasadności ubiegania się o świadczenia z tego funduszu". Podobnie w wyroku z 8 stycznia 2014 r. (I UK 202/13) SN przyjął, że „właściwym odzwierciedleniem sytuacji majątkowej, rodzinnej i finansowej jest wysokość dochodu przypadającego na członka jego rodziny".

Inaczej natomiast SN uznał w wyroku z 7 maja 2013 r. (I PK 296/12) – dochód u pracodawcy jest właściwą metodą określania sytuacji materialnej. W uzasadnieniu wskazał, że „wysokość świadczeń została zróżnicowana według kryterium wysokości wynagrodzenia miesięcznego pracowników. Z całą pewnością mieści się to kryterium w ocenie sytuacji materialnej pracownika i może mieć związek z sytuacją życiową".

Zdaniem komentatorów zarówno dochód przypadający na członka rodziny, jak i dochód, jaki korzystający z funduszu osiąga u pracodawcy, mogą być zatem wyznacznikami sytuacji materialnej. Ustawodawca pozostawił pracodawcy swobodę w ustalaniu kryteriów badania położenia materialnego, dlatego nie ma podstaw do zawężania tej przesłanki wyłącznie do dochodu przypadającego na członka rodziny (Ł. Chruściel, Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych. Komentarz).

Argumenty przy ocenie

Świadczenie wychowawcze uzyskiwane z programu 500+ jest nieopodatkowane i nie stanowi dochodu w myśl przepisów podatkowych. Nie wlicza się go także do dochodu przy ustalaniu prawa do świadczeń z pomocy społecznej czy rodzinnych. Nie ma więc podstaw do wątpliwości, że pieniędzy z programu 500+ nie należy brać pod uwagę przy badaniu dochodu przypadającego na członka rodziny. Z oczywistych względów nie podlegają one uwzględnieniu w razie zastosowania kryterium dochodu osiąganego u pracodawcy.

Świadczenie wychowawcze nie jest dochodem, ale może wpływa na sytuację materialną? Wniosek o nieuwzględnianiu świadczenia wychowawczego przy posługiwaniu się kryterium dochodowym nie rozwiązuje jednak problemu. Artykuł 8 ust. 1 ustawy o zfśs wskazuje bowiem na sytuację materialną pracownika, a nie na jego dochód. Powstaje więc wątpliwość, czy świadczenie wychowawcze należy jednak uwzględniać jako wpływające na sytuację materialną pracownika i uznać, że oprócz dochodu należy badać także, czy podwładny uzyskał pieniądze z 500+.

Jak jednak postąpić, gdy świadczenie otrzymuje małżonek podwładnego? Czy pracodawca stosujący dochód pracownika uzyskiwany w firmie jako kryterium może albo powinien uwzględniać świadczenie wychowawcze otrzymywane przez małżonka?

Po pierwsze, w zdecydowanej większości przypadków to dochód, a nie świadczenie przesądza o sytuacji materialnej pracownika. Po drugie, rozdzielając świadczenia z zfśs, nie uwzględnia się środków o podobnym pomocowym charakterze przyznawanych na podstawie ustawy o pomocy społecznej. Po trzecie, zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, która realizuje cele podobne do celów regulacji o zfśs, o prawie do pomocy decyduje dochód. Po czwarte, skoro celem zarówno ustawy o pomocy społecznej, jak i o zfśs oraz ustawy z 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (DzU z 2016 r., poz. 195 ze zm.) jest właśnie pomoc, to nie będzie właściwe, aby uzyskanie środków z jednej ustawy ograniczało ich przydział z innej.

Okoliczności życiowe

Świadczenie wychowawcze może być natomiast brane pod uwagę przy ocenie sytuacji życiowej, która stanowi kolejne kryterium socjalne i bywa stosowana łącznie z kryterium sytuacji materialnej.

Przykład

Dwie pracownice otrzymują zbliżone wynagrodzenie. Jedna jest matką samotnie wychowującą jedno dziecko, nieuprawnioną do świadczenia wychowawczego, a druga mężatką otrzymującą 2000 zł z programu 500+. Pracodawca przyznaje dofinansowanie świąteczne, biorąc pod uwagę zarówno sytuację materialną, jak i życiową oraz rodzinną. Jest dopuszczalne, aby pierwsza osoba otrzymała nieco wyższe środki z zfśs.

Najważniejsze w ustawie

Celem ustawy o zfśs jest to, aby osoby w najtrudniejszej sytuacji socjalnej otrzymały najwyższe świadczenia, a te w najkorzystniejszym położeniu socjalnym – najniższe. O socjalnym charakterze świadczenia decyduje więc ich wysokość, podczas gdy kryteria przyznawania są drugorzędne (Ł. Chruściel, Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych. Komentarz).