W uchwale z 9 września 2015 r. w sprawie o sygn. III SZP 2/15 Sąd Najwyższy stwierdził, że poszkodowany będący osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej dochodzący roszczenia od ubezpieczyciela w ramach odpowiedzialności gwarancyjnej z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych nie jest konsumentem w rozumieniu art. 24 w związku z art. 4 pkt 12 ustawy z 17 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. nr 50, poz. 331 ze zm.) w związku z art. 221 k.c.
Po uchwale SN w mediach pojawiły się głosy krytyczne, które nie tylko są niesłuszne w stosunku do wydanego orzeczenia, ale przede wszystkim wprowadzają w błąd osoby bezpośrednio zainteresowane jego konsekwencjami. Zarzucanie wadliwości rozstrzygnięcia może zachodzić w przypadku, gdy oceniający jest w stanie zrozumieć jego treść i skutki. Dlatego z uwagi na zainteresowanie społeczne konieczne jest przedstawienie najważniejszych motywów wydanego orzeczenia oraz odniesienie się do najczęściej pojawiających się w prasie argumentów.
Problem znany od lat
Nieprawdziwa jest powtarzająca się w mediach teza, że „UOKiK nie może już karać ubezpieczycieli za nieuczciwe praktyki wobec osób poszkodowanych w wypadkach". UOKiK może kontrolować warunki umów ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, zapewniając ochronę poszkodowanym za pośrednictwem ochrony interesów ubezpieczającego. Jeśli bowiem ubezpieczenie OC, w wyniku sprzecznego z prawem określenia zakresu odpowiedzialności ubezpieczyciela, nie pokryje szkody poniesionej przez poszkodowanego, ten może ich dochodzić bezpośrednio od sprawcy szkody, który najczęściej jest ubezpieczającym – konsumentem w rozumieniu art. 221 k.c. Nie ma jednak możliwości i potrzeby obejmować poszkodowanego pojęciem konsumenta, ponieważ definicja konsumenta zawarta w kodeksie cywilnym wyraźnie przewiduje, że konsumentem jest tylko ta osoba, która dokonuje z przedsiębiorcą czynności prawnej (przede wszystkim zawiera umowę) w celu niezwiązanym z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
Należy wyraźnie podkreślić, że podjęta uchwała stanowi pokłosie problemu podnoszonego od wielu lat w piśmiennictwie z zakresu ubezpieczeń gospodarczych. Mankamenty definicji konsumenta w obecnym brzmieniu – w sprawach ubezpieczeniowych – były wielokrotnie zgłaszane przez doktrynę. Dodatkowo w uchwale Izby Cywilnej z 17 listopada 2011 r. (sygn. III CZP 5/11) wyraźnie zasygnalizowano wątpliwości co do nadawania takiego statusu poszkodowanemu. Uchwała SN z 9 września 2015 r. jest między innymi konsekwencją orzeczenia z 17 listopada 2011 r., w którym przedstawiono problem „poszkodowany jako konsument", oraz wyroku z 16 kwietnia 2015 r. (sygn. akt III SK 42/14).
W tym ostatnim orzeczeniu, mając na względzie ww. uchwałę oraz jednolite stanowisko doktryny ubezpieczeniowej, dokonano funkcjonalnie szerokiej wykładni art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w szczególności zaś pojęcia interesu konsumenta, by umożliwić prezesowi UOKiK w interesie publicznym ochronę interesów osób ubezpieczonych i uposażonych (niebędących konsumentami w rozumieniu kodeksu cywilnego) za pomocą ochrony interesów ubezpieczającego. Dokonano także funkcjonalnej wykładni pojęcia konsumenta w odniesieniu do osób ubezpieczonych, które składają oświadczenie woli, wyrażając zgodę na objęcie ich ubezpieczeniami grupowymi (oferowanymi np. przez banki przy różnych produktach finansowych).
