Słynna już nowelizacja ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego (ustawa) zrewolucjonizowała dotychczasowy model obrotu nieruchomościami rolnymi, wprowadzając wiele kontrowersyjnych, wręcz wątpliwych regulacji. Lista zawartych w niej niejasnych przepisów jest bardzo długa, a ich racjonalna interpretacja niemożliwa bez odwołania się do pogłębionej wykładni funkcjonalnej. Wykładnia językowa – ciągle preferowana przez tak wielu prawników w Polsce – prowadzi do absurdalnych skutków. Problem dobrze ilustruje przyznanie Agencji Nieruchomości Rolnych (ANR) uprawnienia do nabycia w określonych przypadkach udziałów w spółkach będących właścicielami lub użytkownikami wieczystymi nieruchomości rolnych. Doniosłe dla funkcjonowania spółek będzie w szczególności podwyższanie kapitału zakładowego spółki jednoosobowej, w której wszystkie udziały obejmowane są przez jedynego wspólnika.
Czy objęcie udziałów to to samo co ich nabycie?
Pobieżna lektura przepisów ustawy może prowadzić do wniosku, że ANR przysługuje uprawnienie do nabycia udziałów spółki utworzonych w związku z podwyższeniem jej kapitału zakładowego. Za ewentualną podstawę przyznania ANR prawa nabycia udziałów może zostać uznany przepis art. 4 ust. 6 ustawy, zgodnie z którym przepisy o przysługującym ANR tzw. prawie nabycia nieruchomości rolnej (art. 4 ust. 1 ustawy) stosuje się odpowiednio również do „nabycia udziałów i akcji w spółce prawa handlowego, która jest właścicielem nieruchomości rolnej (...)".
Powyższy przepis rzeczywiście odwołuje się do nabycia udziałów w spółce. W procedurze podwyższenia kapitału zakładowego dochodzi natomiast do objęcia udziałów. Zarówno na gruncie kodeksu spółek handlowych, jak i innych ustaw (również uchwalonych przez parlament obecnej kadencji) pojęcie „objęcia" i „nabycia" są używane przez ustawodawcę na potrzeby różnych zdarzeń prawnych. Przykładowo zgodnie z art. 200 § 1 k.s.h. „Spółka nie może obejmować lub nabywać ani przyjmować w zastaw własnych udziałów(...)". Z kolei przepis art. 17 ust. 1 pkt 3 ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zasadach zarządzania mieniem państwowym wskazuje na „(...) objęcie albo nabycie akcji innej spółki o wartości przekraczającej (...)". W związku z tym, że przepisy ustawy ograniczają prawa jednostek, powinny być wykładane zawężająco. Nie ma zatem podstaw do zastosowania w tym przypadku wykładni rozszerzającej pojęcia „nabycia" udziałów, a tym samym zakwalifikowania jako „nabycie" również przypadków „objęcia udziałów". Sama wykładnia językowa art. 4 ust. 6 ustawy wskazuje zatem, że nie znajduje on zastosowania do obejmowania udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym spółki kapitałowej.
W zależności od sytuacji
Nawet gdyby jednak uznać, że pojęcie „nabycia" zawiera w sobie również przypadki „objęcia" udziałów, to należy mieć na uwadze, że jak wskazuje przepis art. 4 ust. 6 ustawy, przepisy dotyczące tzw. prawa nabycia stosuje się odpowiednio do przypadków nabywania udziałów. Odpowiednie stosowanie oznacza, że przepisy: (i) stosuje się; lub (ii) nie stosuje się; lub (iii) stosuje się z uwzględnieniem ich koniecznej modyfikacji determinowanej naturą sytuacji, do której przepis się odnosi. Wynika z tego, że ustawodawca rozpoznał, że przeniesienie praw do nieruchomości z podmiotu A na podmiot B nie jest tym samym co objęcie udziałów w spółce, która jest właścicielem nieruchomości. Ustalenie, czy przepis o przenoszeniu własności nieruchomości z podmiotu A na podmiot B (art. 4 ust. 1 ustawy – przyznający ANR tzw. prawo nabycia) może być zastosowany wprost, a więc bez zmian, wymaga odczytania celu, jaki chce osiągnąć ustawodawca przy przenoszeniu własności nieruchomości z podmiotu A na podmiot B. Następnie konieczna jest weryfikacja, czy osiągnięcie takiego samego celu ma uzasadnienie w przypadku obejmowania udziałów w spółce.