Wymóg pracy w godzinach nadliczbowych wynika z ciążącego na pracowniku podporządkowania szefowi. Zgodnie z art. 22 k.p. definiującym cechy stosunku pracy etatowiec zobowiązany jest do wykonywania pracy na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym. Musi więc także wykonywać polecenia przełożonych w zakresie czasu pracy. Potwierdza to art. 100 § 1 k.p. Pracownik ma stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są sprzeczne z przepisami oraz umową o pracę. Podwładny ma też dbać o dobro zakładu pracy (art. 100 § 2 pk 4 k.p.). Z zestawienia tych przepisów wynika, że etatowiec musi pracować również w nadgodzinach, jeśli polecenie szefa nie jest wbrew prawu lub umowie.
Inne obowiązki
Zasadniczo w godzinach nadliczbowych pracownik powinien wykonywać pracę wynikającą z umowy. Wyjątkowo jednak szef może mu polecić realizację innej pracy, ale zgodnej z jego kwalifikacjami. Taka możliwość wynika – moim zdaniem – z art. 42 § 4 k.p. W myśl tego przepisu nie wymaga się wypowiedzenia dotychczasowych warunków pracy lub płacy w razie powierzenia pracownikowi w przypadkach uzasadnionych potrzebami pracodawcy innej pracy niż określona w umowie na nie dłużej niż trzy miesiące w roku kalendarzowym. Nie może to jednak powodować obniżenia wynagrodzenia i ma odpowiadać kwalifikacjom etatowca.
Tylko wyjątkowo pracownik może odmówić pracy w godzinach nadliczbowych. Przede wszystkim chodzi o przypadki, w których przepisy wprost zakazują świadczenia nadliczbowych obowiązków. W myśl art. 151 § 2 k.p. obowiązek pracy nadliczbowej ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy nie dotyczy pracowników zatrudnionych na stanowiskach, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia.
Ponadto pracy w nadgodzinach zabrania art. 178 § 1 k.p. Zgodnie z nim pracownicy w ciąży nie wolno zatrudniać przy pracy nadliczbowej ani w porze nocnej. Przy tym jest to zakaz bezwzględny i nie może być uchylony np. zgodą ciężarnej. Podobne obostrzenie przewiduje art. 203 § 1 k.p. – młodocianego nie wolno zatrudniać w nadgodzinach ani w porze nocnej.
Natomiast względny charakter ma zakaz ekstrapracy dla pracowników opiekujących się dziećmi do lat czterech. W razie zgody rodziców szef może polecić im świadczenie takich zadań (art. 178 § 2 k.p.).
