Badanie lekarskie pracownika nie tylko na starcie umowy

Pracownik powinien legitymować się nie tylko właściwymi kompetencjami czy uprawnieniami do wykonywania umówionej pracy. Niezbędny jest również dobry stan zdrowia, oznaczający brak przeciwwskazań do pracy. Weryfikacji, czy ma kwalifikacje zdrowotne do wykonywania określonych zadań, dokonuje się w ramach profilaktycznych badań lekarskich.

Cel profilaktyczny

Badania lekarskie, jakie obowiązkowo muszą przechodzić pracownicy, zaliczają się do szczególnie ważnych środków profilaktycznych w zakresie ochrony zdrowia. Pozwalają one – niestety często tylko teoretycznie – zapobiegać wykonywaniu pracy przez osoby, które ze względów zdrowotnych nie powinny jej świadczyć. Są zatem rodzajem monitoringu stanu zdrowia podwładnego, który zapewnia bezpieczeństwo zdrowotne w zakresie wykonywanych obowiązków nie tylko jemu, ale też jego współpracownikom. Celem badań jest zatem ochrona zdrowia oraz życia pracownika, ograniczenie wystąpienia choroby zawodowej oraz ryzyka związanego z wypadkiem przy pracy.

W ramach badań profilaktycznych można wyróżnić badania: wstępne, okresowe, kontrolne oraz końcowe, co wyraźnie wynika z art. 229 k.p.

Ważne! Pracodawca nie może dopuścić do pracy osoby bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach opisanych w skierowaniu na badania. Jeżeli się na to zdecyduje, naraża się na odpowiedzialność z tytułu popełnienia wykroczenia uregulowanego w art. 283 § 1 k.p., za co grozi kara grzywny od 1000 do 30 000 zł.

Przed podjęciem zadań

Osoba przyjmowana dla pracy musi przejść badania wstępne. Podlegają im również pracownicy młodociani oraz pracownicy przenoszeni na inne stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Pracodawca jest zwolniony z obowiązku skierowania na badania wstępne, jeśli danego pracownika ponownie zatrudnia na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy. Warunek jest jeden – ponowne zatrudnienie powinno nastąpić w ciągu 30 dni od rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniego stosunku pracy.

Badaniom wstępnym nie podlegają też osoby przyjmowane do pracy u innego pracodawcy w ciągu 30 dni od rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniego stosunku pracy, jeżeli:

- przedstawią aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach opisanych w skierowaniu na badania lekarskie (wydane w czasie poprzedniego zatrudnienia),

- pracodawca stwierdzi, że opisane warunki odpowiadają tym występującym na oferowanym stanowisku pracy.

Nie dotyczy to zatrudniania osoby do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych, do których zaliczają się te stwarzające duże zagrożenie wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Dotyczy to m.in. prac na wysokości, prac w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych (w tym o działaniu rakotwórczym lub mutagennym). Ponieważ wykonywanie tego rodzaju prac nawet przez krótki okres może powodować pogorszenie stanu zdrowia i wystąpienie przeciwwskazań do zatrudnienia przy określonych pracach, niezwykle istotna jest kontrola stanu zdrowia. Dlatego przyjmując osobę do wykonywania prac niebezpiecznych trzeba ją skierować go na badanie wstępne, nawet jeśli legitymuje się aktualnym orzeczeniem lekarskim z poprzedniej firmy.

Ważne! Pracownik nie musi przechodzić badań wstępnych również wtedy, gdy jest równolegle zatrudniony u innego pracodawcy. Powinien jednak przedstawić aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, a pracodawca stwierdzić, że odpowiadają one warunkom występującym na stanowisku pracy, które mu proponuje.

Te same warunki

Decydując o zwolnieniu z wstępnych badań lekarskich zatrudnianej osoby trzeba zatem porównać warunki pracy w nowym i poprzednim miejscu pracy (bez względu na nazwę stanowiska). Jednak kodeks pracy posługując się zwrotem „warunki pracy" nie definiuje tego sformułowania. Pojęcie warunków pracy wydaje się być bardzo pojemne. W jego ramach mogą występować np. warunki pracy wynikające z umowy o pracę – np. czasu pracy, którego zwiększony wymiar w poszczególnych dniach nie jest bez znaczenia dla bezpieczeństwa pracy. Warto tu odwołać się do uregulowań zawartych w rozporządzeniu ministra zdrowia i opieki społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Z przywołanego rozporządzenia wynika, że skierowanie na badania lekarskie powinno zawierać m.in. opis warunków pracy uwzględniający informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych i innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.

Przykład

Pracodawca zatrudnia księgowego. Z jego świadectwa pracy wynika, że w poprzednim zakładzie pracował na tym samym stanowisku. Nie przedstawił skierowania na badania lekarskie wydanego przez poprzedniego pracodawcę zawierającego opis warunków pracy, w jakich był zatrudniony. Szef uznał jednak, że skoro nazwy stanowisk się zgadzają, a praca ogólnie ma charakter biurowy, to nie będzie robił problemu sobie i pracownikowi kierowaniem go na badania lekarskie. Postąpił nieprawidłowo. Sama zgodność stanowisk pracy nie stanowi przesłanki zwalniającej podwładnego z obowiązkowych badań lekarskich. Niezbędne jest porównanie warunków pracy. Można to uczynić jedynie wtedy, gdy posiada się informacje zawarte w skierowaniu na badania.

Cykliczna weryfikacja

Badania wstępne nie zachowują bezterminowej ważności. Niezbędna jest cykliczna weryfikacja zdolności podwładnego do wykonywania umówionej pracy.

Badaniom okresowym podlegają wszyscy pracownicy z wyjątkiem tych, których stosunek pracy ustaje przed zbliżającym się terminem ich wykonania. Częstotliwość badań okresowych zależy od rodzaju i warunków świadczonej pracy. Gdy nie ma określonego czynnika narażenia, badania wykonuje się co 5 lat.

Termin takiego badania powinien być konkretnie określony w treści zaświadczenia lekarskiego wydanego przy okazji przeprowadzania badań wstępnych lub poprzednich okresowych.

Ważne! Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych określają wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników. Lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne może poszerzyć jego zakres o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe, a także wyznaczyć krótszy termin następnego badania niż to określono we wskazówkach metodycznych, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne do prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika.

Niemożliwe odroczenie

Wskazany przez lekarza w treści orzeczenia lekarskiego termin kolejnych badań nie może podlegać modyfikacji, nawet gdyby pracownik porozumiał się w tym zakresie z szefem.

Przykład

Pracownik od ostatnich badań okresowych mocno przybrał na wadze i zaczął mieć problemy z ciśnieniem. W obliczu zbliżającego się upływu ważności poprzednich badań postanowił zwrócić się do przełożonego z prośbą o skierowanie na badania później, po przejściu planowanej kuracji odchudzającej. Mimo istnienia ryzyka, że pracownik nie przejdzie pomyślnie badań okresowych, pracodawca musi wydać mu skierowanie w takim terminie, aby podwładny miał realną możliwość wykonania badań, zanim zdezaktualizuje się dotychczasowe orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do pracy.

Doraźna kontrola

Bywa, że badania profilaktyczne trzeba przeprowadzić przed terminem, który wynika z orzeczenia wydanego po poprzednich badaniach okresowych lub wstępnych. Mowa tu o tzw. badaniach kontrolnych, którym podlegają osoby przed dopuszczeniem do pracy w sytuacji, gdy z powodu choroby przebywały na zwolnieniu lekarskim dłużej niż 30 dni. To kontrola mająca na celu ustalenie, czy pracownik odzyskał zdolność do wykonywania obowiązków na dotychczasowym stanowisku.

Ważne! Osobie, która wraca do pracy po chorobie trwającej dłużej niż 30 dni, szef powinien przed dopuszczeniem jej do zadań wydać skierowanie na badania kontrolne. Dopiero ich zrealizowanie oraz uzyskanie pozytywnego orzeczenia lekarza medycyny pracy pozwala dopuścić ją do pracy.

Badania końcowe

Szczególną kategorią badań profilaktycznych, która nie obejmuje wszystkich pracowników, są tzw. badania końcowe. Wykonuje się je w przypadku zatrudniania pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających. Badania tego rodzaju przeprowadza się:

- po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami,

- po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami.

Niezbędne skierowanie

Pracownik nie wykonuje żadnych badań z własnej inicjatywy. Powinien otrzymać skierowanie od pracodawcy. Skierowanie to dokument sformalizowany, którego nie można modyfikować w zakresie zawartości, jaka powinna się w nim znaleźć. Reguluje ją treść rozporządzenia w sprawie przeprowadzania badań lekarskich, które zawiera wzór skierowana na badania.

Kluczowe informacje, jakie muszą się znaleźć na skierowaniu, to:

- rodzaj badania profilaktycznego, które ma być wykonane,

- w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy – stanowisko pracy, na którym ta osoba ma być zatrudniona; w tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu,

- w przypadku pracownika – stanowisko pracy, na którym jest zatrudniony,

- opis warunków pracy.