To często przedmiot kontrowersji między przedsiębiorcami a ZUS, który zwalcza nadużywanie umów o dzieło. Ma on prawo badać ważność umowy łączącej strony, aby stwierdzić, czy stanowi ona tytuł do podlegania ubezpieczeniom społecznym. Potwierdził to także wyrok Sądu Najwyższego z 23 lutego 2005 r. (III UK 200/04).
ZUS, gdy stwierdza podleganie ubezpieczeniu społecznemu, może – bez względu na nazwę umowy i jej postanowienia wskazujące na dany charakter stosunku prawnego, któremu strony zamierzały się poddać – ustalić rzeczywisty jego charakter i stwierdzić istnienie tytułu ubezpieczenia. Przy czym ZUS bada nie tylko nazwę i treść umowy, ale także rzeczywisty sposób jej realizacji. Obowiązkiem organu rentowego, a następnie w razie wniesienia odwołania od decyzji i sądu ubezpieczeń społecznych, jest zbadanie rzeczywistej treści umowy stron (wyrok SN z 18 grudnia 2014 r., III UK 69/14). W praktyce często dotyczy to postępowań kontrolujących stosowanie przez firmy umów o dzieło.
Liczy się rezultat
Umowa o dzieło jest tą, na podstawie której przyjmujący zamówienie zobowiązuje się wykonać oznaczone dzieło na rzecz zamawiającego. Dziełem tym ma być skonkretyzowany przez strony rezultat (efekt). Wykonanie oznaczonego dzieła z art. 627 kodeksu cywilnego to stworzenie takiego, które poprzednio nie istniało. Umowa o dzieło w odróżnieniu od zlecenia jest umową rezultatu. Rezultatem tym mogą być np. wykonane meble biurowe, kosztorys inwestycji, projekt architektoniczny, fotografia lub utwór publicystyczny.
Przy czym cechą charakterystyczną dzieła jest to, że z chwilą ukończenia nabywa ono autonomiczną wartość w obrocie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 10 października 2012 r., III AUa 698/12).
Natomiast umowa zlecenia jest umową starannego działania, czyli od zleceniobiorcy wymaga się w niej dołożenia należytej staranności w realizacji powierzonych mu usług, a nie uzyskania konkretnego rezultatu. W odróżnieniu od umowy o dzieło w zleceniu przyjmujący je nie bierze na siebie ryzyka pomyślnego wyniku spełnianej czynności. Jego odpowiedzialność za właściwe wykonanie umowy opiera się na zasadzie starannego działania >patrz ramka.