Wysokość wynagrodzenia za wykonanie dzieła można określić przez wskazanie podstaw do jego ustalenia. Jeżeli strony tego nie doprecyzowały, to uznać należy, że miały na myśli zwykłe wynagrodzenie tego rodzaju. Można również brać pod uwagę uzasadniony nakład pracy, a także inne nakłady. Jeśli strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, to przyjmujący zamówienie nie może żądać jego podwyższenia, nawet jeżeli w czasie zawierania umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. Jedyny wyjątek dotyczy sytuacji, gdyby wykonanie dzieła groziło przyjmującemu zamówienie rażącą stratą. Wówczas sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę.

W orzecznictwie wskazuje się, że z żądaniem podwyższenia ryczałtu można wystąpić także po wykonaniu dzieła. Jednak wykonanie dzieła w terminie jest obowiązkiem wykonawcy, a domaganie się wyższej zapłaty nie odracza umówionego terminu wykonania dzieła. Natomiast zwlekanie z wykonaniem dzieła, naraża wykonawcę na zarzut nienależytego wykonania zobowiązania. Nie można tolerować, aby wykonawca utrzymywał stan niewykonania dzieła z uwagi na to, że tylko w takiej sytuacji mógłby on uzyskać podwyższenie ryczałtu (wyrok Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2017 r., IV CSK 109/16). Ukształtowanie wynagrodzenia jako ryczałtowego wyklucza możliwość ubiegania się przez wykonawcę o sfinansowanie przez zamawiającego prac dodatkowych, o ile ich rozmiar byłby odmienny od tego umownie określonego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 20 czerwca 2016 r., I ACa 619/15).

Wynagrodzenie kosztorysowe to wynagrodzenie określone na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów. Jeżeli w toku wykonania dzieła zmieniła się wysokość cen lub stawek obowiązujących dotychczas w obliczeniach kosztorysowych, każda ze stron może żądać zmiany umówionego wynagrodzenia. Nie dotyczy to jednak należności uiszczonej za materiały lub robociznę przed zmianą cen lub stawek. Ponadto, jeżeli w toku wykonywania dzieła zajdzie konieczność prac, które nie były przewidziane, a zestawienie sporządził zamawiający – przyjmujący zamówienie może żądać podwyższenia wynagrodzenia. Jeżeli zestawienie sporządził sam przyjmujący zamówienie – może on żądać podwyższenia wynagrodzenia, gdy mimo niezachowania należytej staranności nie mógł przewidzieć konieczności prac dodatkowych.

Wybór wynagrodzenia ryczałtowego lub kosztorysowego zależy więc od stron umowy. Sąd Apelacyjny w Gdańsku wskazał (wyrok z 26 lutego 2016 r., V ACa 381/15), że dla określenia charakteru wynagrodzenia za wykonane roboty nie ma znaczenia to, czy strony użyły w umowie zwrotów „ryczałtowe" lub „kosztorysowe". Kluczowa jest istota postanowień. Przy wynagrodzeniu ryczałtowym wartość należnego wynagrodzenia nie jest zależna od czynników określających przewidywany zakres prac, ilość zużytego materiału, ani przyjętych cech jednostkowych lub stawek robocizny. Natomiast w modelu kosztorysowym strony ustalają, że podstawą określenia wynagrodzenia jest zestawienie planowanych prac i kosztów. ?