Dodatkowa umowa cywilna nie pozwoli obejść nadgodzin i składek

Zawarcie kontraktu cywilnoprawnego z własnym pracownikiem nie uchroni firmy od obowiązku płacenia mu za nadgodziny, jeśli będzie wykonywał te same zadania, co na etacie. Ponadto ten przychód trzeba doliczyć do podstawy składek na jego ubezpieczenia.

Publikacja: 10.05.2018 06:40

Dodatkowa umowa cywilna nie pozwoli obejść nadgodzin i składek

Foto: 123RF

Nie ma zakazu zawierania ze swoim pracownikiem dodatkowej umowy cywilnoprawnej, jak umowa zlecenia (o świadczenie usług) czy umowa o dzieło. Jednak jej przedmiotem nie powinny być te same zadania, jakie wynikają z jego umowy o pracę. Może to bowiem skutkować ustaleniem, że ta umowa stanowi w istocie uzupełnienie tej o pracę.

Nawet za zgodą

Potwierdzał to Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z 18 grudnia 2014 r. (III UK 69/14). Stwierdził wówczas, że wprawdzie pracodawca może zawierać z zatrudnionym pracownikiem umowy cywilnoprawne, ale jedynie w zakresie obowiązków lub czynności, które nie są objęte treścią stosunku pracy ani zakresem obowiązków pracowniczych. Z kolei w uzasadnieniu wyroku z 8 lipca 2015 r. (II PK 282/14) podnosił, że zatrudnianie pracowników poza normalnym czasem pracy na podstawie umów cywilnoprawnych przy pracach tego samego rodzaju – co objęte stosunkami pracy – stanowi obejście przepisów o czasie pracy w godzinach nadliczbowych, nawet gdyby pracownicy byli doraźnie zainteresowani wykonywaniem tego zatrudnienia w ramach umów cywilnoprawnych. Wola stron w postaci zawarcia odrębnej umowy nie ma tu zatem znaczenia. W takiej sytuacji firma ma obowiązek zapłacić zatrudnionym wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych.

W połączeniu z etatem

Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym określają przepisy ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2017 r., poz. 1778 ze zm.). Zawiera ona własną definicję pracownika. Za pracownika w rozumieniu art. 8 ust. 2a ustawy uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli:

- umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub

- jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Zatem w razie zawarcia dodatkowej umowy cywilnoprawnej z pracownikiem jest on na potrzeby ubezpieczeń społecznych uznawany za pracownika także z tytułu tej umowy, jeśli tylko jego pracodawca uzyskuje rezultaty (efekty) jego pracy.

Potwierdza to także stanowisko orzecznictwa sądowego. Sąd Najwyższy w uchwale z 2 września 2009 r. (II UZP 6/09) wyraźnie stwierdził, iż przepis art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych rozszerza pojęcie pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych poza sferę stosunku pracy. Rozszerzenie to dotyczy dwóch sytuacji.

Pierwszą jest wykonywanie pracy na podstawie jednej z wymienionych umów prawa cywilnego przez osobę, która umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Drugą jest wykonywanie pracy na podstawie jednej z tych umów przez osobę, która taką umowę zawarła z osobą trzecią, jednak w jej ramach wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Przesłanką decydującą o uznaniu takiej osoby za pracownika w rozumieniu ustawy o art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest to, że będąc pracownikiem związanym stosunkiem pracy z danym pracodawcą, jednocześnie świadczy na jego rzecz pracę w ramach umowy cywilnoprawnej, zawartej z nim lub inną osobą.

Kwestie te są częstą przyczyną sporów pracodawców z ZUS, który w wyniku kontroli wydaje decyzje ustające podstawę wymiaru składek przy uwzględnieniu przychodów pracowników z dodatkowych umów cywilnoprawnych.

Kluczowy odbiorca korzyści

Pracodawcę obciąża konieczność zapłaty składek także wtedy, gdy umowa cywilnoprawna jest zawarta nie bezpośrednio z pracownikiem, ale z osobą trzecią i dopiero ten „zewnętrzny" podmiot zawiera umowę cywilnoprawną z etatowcem. Pracodawca jest w takiej sytuacji płatnikiem składek, mimo że fizycznie wynagrodzenie wypłaca ów podmiot trzeci. Tak wskazywał Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 29 października 2015 r. (III AUa 132/15).

Zatem pracodawca jest płatnikiem składek, choćby umowa cywilnoprawna była zawarta z innym podmiotem, jeśli pracownik pracował na jego rzecz. Nie ma znaczenia, że to ten trzeci podmiot płaci mu wynagrodzenie z tytułu umowy cywilnoprawnej (np. umowy o dzieło).

Podstawa opłat

W praktyce powstawały wątpliwości, w jaki sposób pracodawca ma uzyskać wiedzę o przychodach pracownika z dodatkowej umowy cywilnoprawnej. Rozstrzygając je w orzecznictwie wyraźnie wskazano, że pracodawca jako podmiot ustawowo zobowiązany do realizacji obowiązków wynikających z wyznaczenia go na płatnika składek ubezpieczeniowych jest uprawniony do zasięgania wiedzy o przychodach pracownika dla realizacji wskazanego celu. Dlatego ma on prawo domagać się takich informacji przede wszystkim od samego pracownika w ramach trójstronnego stosunku ubezpieczeń społecznych łączącego ubezpieczonego, płatnika składek oraz ZUS.

Zwracał na to uwagę Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z 25 czerwca 2015 r. (III AUa 207/15). Za taką wykładnią przemawia także art. 18 ust. 1a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z nim w przypadku ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 2a, w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe uwzględnia się również przychód z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło. Z przepisu tego logicznie wynika, że płatnikiem składek jest pracodawca, a przychód z tytułu umowy cywilnoprawnej jedynie uwzględnia się w podstawie wymiaru składek z tytułu stosunku pracy.

Było to też podkreślane w orzecznictwie sądowym, m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z 18 października 2011 r. (III UK 22/11) i wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 4 marca 2014 r. (III AUa 1175/13). Zatem błędem pracodawcy byłoby nieuwzględnianie przy ustalaniu wysokości składek przychodów pracownika z dodatkowej umowy cywilnoprawnej.

— Ryszard Sadlik, sędzia Sądu Okręgowego w Kielcach

Rodzaj usług bez znaczenia

Art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie odnosi się wyłącznie do sytuacji, gdy w ramach dodatkowej umowy cywilnoprawnej zawartej z podmiotem trzecim pracownik wykonuje na rzecz swojego pracodawcy takie same czynności, co w ramach stosunku pracy. Takie ograniczenie nie wynika bowiem z brzmienia tego przepisu. Przedmiot umowy jest tu w zasadzie obojętny. Istotne jest natomiast to, czy rezultat pracy (korzyść) uzyskuje pracodawca (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 4 kwietnia 2017 r.; III AUa 1789/16).

Nie ma zakazu zawierania ze swoim pracownikiem dodatkowej umowy cywilnoprawnej, jak umowa zlecenia (o świadczenie usług) czy umowa o dzieło. Jednak jej przedmiotem nie powinny być te same zadania, jakie wynikają z jego umowy o pracę. Może to bowiem skutkować ustaleniem, że ta umowa stanowi w istocie uzupełnienie tej o pracę.

Nawet za zgodą

Pozostało 95% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe