Rz: Czy w przypadku rozwiązania umowy za porozumieniem stron są jakieś wymogi formalne, których niedochowanie może pozwolić pracownikowi uchylić się od jego skutków?
Izabela Dziubak-Napiórkowska: Od strony formalnej można przede wszystkim wskazać na uchybienia związane z reprezentacją po stronie pracodawcy. Może się okazać, że osoba, która w imieniu pracodawcy podpisała porozumienie stron w sprawie rozwiązania umowy o pracę nie była do tego upoważniona, a co więcej – sam pracodawca nie zgadza się na taki sposób rozwiązania umowy o pracę. Wówczas porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę będzie nieważne. Porozumienie stron nie musi być zawarte w formie pisemnej, a więc ważne będzie również ustne uzgodnienie rozwiązania umowy. Warto ponadto pamiętać o tzw. wadach oświadczenia woli uregulowanych w kodeksie cywilnym, a które również mają zastosowanie do porozumień dotyczących rozwiązania umowy o pracę. Nieważne więc będzie oświadczenie woli złożone przez pracownika, który nawet krótkotrwale znajdował się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Nieważne jest też oświadczenie woli złożone za zgodą drugiej strony dla pozoru. Ponadto pracownik może się uchylić od oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej oraz pod wpływem bezprawnej groźby.
W jakim terminie może się uchylić od skutków porozumienia kobieta, która podpisując je nie wiedziała, że jest w ciąży?
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego sytuacja, w której kobieta zawiera porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę w czasie, gdy jest w ciąży, lecz jeszcze o tym nie wie, traktowana jest jako złożenie oświadczenia woli pod wpływem błędu. Nie jest to typowy błąd w rozumieniu przepisów o wadach oświadczeniach woli. Jest to przykład stosowania przepisów prawa cywilnego z uwzględnieniem ochronnej funkcji prawa pracy. Zasada ochrony pracy kobiet w ciąży jest podstawową zasadą prawa pracy i z tego względu orzecznictwo uwzględnia możliwość uchylenia się od skutków zawarcia porozumienia o rozwiązaniu umowy w takich warunkach.
Zgodnie z kodeksem cywilnym termin na uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu wynosi jeden rok od dnia wykrycia błędu. Jednak również w zakresie terminu orzecznictwo dokonuje modyfikacji rozumienia tych przepisów. Sąd Najwyższy w wyroku z 19 marca 2002 r. (I PKN 156/01) uznał, że z uwagi na długość trwania ciąży oraz funkcję ochronną prawa pracy termin roczny jest dla pracownicy zbędny, a zastosowanie powinien mieć termin przewidziany do zgłoszenia gotowości podjęcia pracy po przywróceniu do niej, czyli 7 dni licząc od chwili wykrycia błędu, tj. od dnia dowiedzenia się przez pracownicę, że jest w ciąży.