Pracodawca powinien zapewnić bezpieczne wykonywanie pracy, w warunkach niezagrażających zdrowiu i życiu. Jednak nawet przy dołożeniu należytej staranności, warunki pracy nie zawsze pozostają w zgodzie z przepisami i zasadami bhp. Dynamiczna sytuacja, powodowana np. siłą wyższą, może powodować, iż w miejscu pracy wystąpi bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia czy życia pracownika lub innych osób. Taki przypadek uzasadnia powstrzymanie się od pracy. Kontynuowanie obowiązków może bowiem stanowić prostą drogę do wypadku o dotkliwych konsekwencjach.

Stan psychiczny

Jednak nie tylko zagrożenie zewnętrzne może być podstawą powstrzymania się od pracy. W przypadku szczególnej kategorii pracowników powodem uzasadniającym odstąpienie od obowiązków może być również niedyspozycja psychofizyczna – a więc mająca źródło w samym zatrudnionym.

Chodzi tu o osoby wykonujące prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej, o których mowa w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (DzU nr 62, poz. 287). Zaliczają się do nich m.in. prace:

- na wiaduktach i mostach,

- pilotów samolotów i śmigłowców,

- kierowców autobusów oraz maszynistów tramwajów.

Co istotne, pracodawca ma prawo w regulacjach zakładowych wskazać dodatkowe kategorie stanowisk, na których przysługuje prawo do powstrzymania się od pracy w związku z niedyspozycją psychofizyczną.

Konieczne uzasadnienie

Aby powstrzymać się od pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, muszą łącznie zostać spełnione następujące warunki:

- wystąpiła niedyspozycja psychofizyczna pracownika,

- ta niedyspozycja nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy; może stwarzać zagrożenie dla innych osób,

- pracownik poinformował o niej przełożonego.

Przepisy nie odpowiadają na pytanie, czym jest stan psychofizyczny, którego wystąpienie uzasadnia powstrzymanie się od pracy. Przyjmuje się, że jest to sytuacja pośrednia – między pełną dyspozycją pracownika a niedyspozycją kwalifikującą się do uzyskania przez niego orzeczenia o czasowej niezdolności do pracy. Tym samym niedyspozycja psychofizyczna może się wiązać np. z silnym napięciem nerwowym, złym samopoczuciem fizycznym lub psychicznym.

Oczywiście każdy pracownik może doświadczać tego rodzaju dolegliwości. Jednak inne mogą być skutki niedyspozycji psychofizycznej osoby zatrudnionej przy obsłudze kserokopiarki, a inne u kontrolera ruchu lotniczego.

Związek z pracą

Dla legalności powstrzymania się od pracy na skutek niedyspozycji psychofizycznej niezbędne jest m.in. istnienie związku między świadczeniem pracy w stanie niedyspozycji a zagrożeniem dla innych osób. Przepisy nic nie mówią o zagrożeniu dla samego pracownika w związku z wykonywaniem pracy przy braku właściwej dyspozycji psychofizycznej. Wydaje się jednak, że powstrzymanie się od pracy jest zasadne również wówczas, gdy niedyspozycja może stwarzać zagrożenie względem osoby pracownika, a nie tylko osób trzecich.

Autor jest prawnikiem, ekspertem prawa pracy

Szef bez prawa głosu

Aby powstrzymać się od pracy w związku z niedyspozycją psychofizyczną, pracownik musi powiadomić przełożonego. Przełożony nie zaś ingerować w tę decyzję. Tylko pracownik jest świadomy swojego stanu i wyłącznie do niego należy ocena, na ile świadczenie pracy w takich warunkach jest bezpieczne.