Czy udzielenie absolutorium zwalnia członków z odpowiedzialności wobec spółki

Jednak bardzo ważna jest analiza potencjalnego wpływu, jaki może mieć absolutorium na odpowiedzialność członków wobec spółki. Są różne stanowiska odnośnie skutków udzielenia absolutorium członkom organów spółki kapitałowej i ich odpowiedzialności wobec niej. Jakie one są?

Absolutorium to niezdefiniowane określenie, jakim posługuje się ustawa z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (tekst jedn. DzU z 2017 r., poz. 1577). Z punktu widzenia przepisów k.s.h., absolutorium stanowi specyficzną instytucję prawa spółek handlowych. Można je zdefiniować również jako zatwierdzenie bądź akceptację przez zwyczajne zgromadzenie wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością albo zwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy spółki akcyjnej sposobu sprawowania funkcji i podejmowanych w związku z tym działań przez członków zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, występującej tylko w spółce z o.o., w poprzednim roku obrotowym jako zgodnych z przepisami prawa, postanowieniami umowy spółki, dobrymi obyczajami oraz interesem spółki i jej wspólników w spółce z o.o. albo akcjonariuszy w S.A.

W praktyce pozostaje aktualny, spór dotyczący wywołania skutków prawnych w wyniku udzielenia lub odmowy udzielenia absolutorium w zakresie odpowiedzialności prawnej członków organów kolegialnych spółki kapitałowej oraz rozstrzygnięcia, czy udzielenie absolutorium jest równoznaczne ze zrzeczeniem się roszczeń odszkodowawczych przeciw członkowi organu spółki kapitałowej, któremu zwyczajne zgromadzenie wspólników albo zwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy, na podstawie odpowiednio art. 231 §2 pkt 3 k.s.h. albo art. 395 § 2 pkt 3 k.s.h. udzieliło absolutorium z wykonywania przez niego obowiązków.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Udzielenie członkom organów spółki z o.o. absolutorium z wykonania przez nich obowiązków należy do wyłącznej kompetencji zwyczajnego zgromadzenia wspólników, które powinno się odbyć w terminie sześciu miesięcy po upływie każdego roku obrotowego. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 5 lutego 2010 r. (sygn. III CZ 3/10) podkreślił, że udzielenie absolutorium władzom spółki jest wyrazem akceptacji działalności organów spółki. Udzielenie następuje przez podjęcie odpowiedniej uchwały w tej sprawie, natomiast umowa spółki nie może ani wyłączać, ani ograniczać uprawnienia wspólników w tym zakresie. Jednocześnie, biorąc pod uwagę fakt, że ustawa wyłączyła z zakresu kompetencji tego organu, z ekonomicznego punktu widzenia, najistotniejsze sprawy, przekazując je do właściwości zgromadzenia wspólników, należy dojść do wniosku, że art. 228 k.s.h. stanowi wyjątek od zasady prowadzenia spraw spółki przez zarząd i należy go interpretować ściśle, w myśl zasady exceptiones non sunt extendae.

Natomiast odpowiedzialność określona w art. 293 k.s.h., jest odpowiedzialnością opartą na zasadzie winy, bezpośrednią wyłącznie wobec spółki, a nie wobec osób trzecich, w tym wspólników. Te ostatnie będą mogły dochodzić swoich roszczeń tylko wówczas, gdy skierują swoje roszczenie do spółki, a ta, jeżeli będzie zobowiązana do wyrównania szkody za działanie swoich organów (art. 416 i 471 Kodeksu cywilnego lub przedstawicieli (art. 415 i 474 k.c.), zwróci się do tych osób. W następstwie może skierować swoje roszczenie na podstawie art. 293 k.s.h. do organów lub likwidatora.

Spółka akcyjna

Dyspozycja art. 395 § 2 pkt 3 i 393 pkt 1 k.s.h., omawiające wyłączną kompetencję walnego zgromadzenia akcjonariuszy w postaci udzielenia absolutorium członkom organów kolegialnych w spółce akcyjnej, stanowią istotną zmianę uregulowania w stosunku do art. 390 §2 pkt   dawnego Kodeksu handlowego, który jako zasadę przyjmował udzielenie pokwitowania poszczególnym organom spółki. Obecnie obowiązujące uregulowanie tego przepisu zbliżone jest do znanego prawu niemieckiemu, które daje możliwość udzielenia pokwitowania poszczególnym członkom danego organu.

Natomiast na gruncie art. 483 k.s.h., członek zarządu, rady nadzorczej oraz likwidator odpowiada wobec spółki akcyjnej za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu spółki, chyba że nie ponosi winy. Odpowiedzialność z komentowanej normy aktualizuje się, jeśli wskutek działania lub zaniechania sprzecznego z prawem lub statutem, spółka poniesie szkodę, którą należy rozumieć przez pryzmat wskazań art. 361 § 2 k.c. damnum emergens i lucrum cessans. Natomiast funkcjonariusze spółki akcyjnej władni są uwolnić się od tej odpowiedzialności, jeśli wykażą, że ich działanie lub zaniechanie, sprzeczne z prawem lub statutem spółki, powodujące powstanie po jej stronie szkody, nie było przez nich zawinione. Na domniemanie istnienia winy, powołał się również Sąd Najwyższy w wyroku z 10 listopada 2004 r. (sygn. II CK 186/04), w którym podkreślił, że odpowiedzialność członków organów spółki podlega regułom określonym w art. 471 k.c. i jest ona zależna od winy, której istnienie się domniemywa. W związku z tym, członek zarządu, rady nadzorczej lub likwidator uwolni się od odpowiedzialności z art. 483 § 1 k.s.h., jeśli wykaże że działanie lub zaniechanie sprzeczne z  prawem i powodujące po stronie spółki szkodę, nie było umyślne, a do tego nie wynikało z niedbalstwa.

Z powodu zróżnicowania stanowisk w kwestii skutków udzielenia absolutorium członkom organów spółki kapitałowej, nie udało się ustalić jednolitości odpowiedzi na interesujacą nas kwestię. Mianowicie, zgodnie z pierwszym stanowiskiem, absolutorium jest zrzeczeniem się roszczenia o odszkodowanie, rozumiane na ogół jako zwolnienie z długu, natomiast zgodnie z drugim, nie skutkuje ono zwolnienia członków od odpowiedzialności odszkodowawczej wobec spółki. Ciekawe się wydaje również przedstawienie przez niektórych przedstawicieli doktryny, jeszcze trzecie, nazwijmy to „pośrednie stanowisko" przy spółce akcyjnej.

Zdaniem autorki

J. Francesca Velaj, prawnik, Baker & McKenzie Krzyżowski i Wspólnicy sp. k., doktorantka, Instytut Prawa Cywilnego Wydziału Prawa i Administracji UW

Niezależnie od skrajności poglądów przy prekluzji, a więc czy udzielenie absolutorium jest równoznaczne ze zrzeczeniem się roszczeń odszkodowawczych przeciw członkowi organu spółki kapitałowej, który uzyskał absolutorium należy bezspornie przyjąć, że absolutorium jest aktem czysto wewnętrznym spółki kapitałowej. Biorąc pod uwagę wszystkich wspólników głosujących, trudno jednak zgodzić się z poglądem, który przyznaje absolutorium charakter zrzeczenia się roszczeń w stosunku do funkcjonariuszy. Absolutorium jest wzruszalnym domniemaniem faktycznym prawidłowego wykonania przez członka organu kolegialnego spółki kapitałowej stosunku zobowiązaniowego łączącego go ze spółką, co w konsekwencji prowadzi do przerzucenia ciężaru dowodu na spółkę w ewentualnym procesie odszkodowawczym.

Udzielenie absolutorium, co do zasady, jest równoznaczne z rezygnacją spółki z dochodzenia roszczeń o naprawienie szkody w zakresie ujawnionych faktów. Natomiast absolutorium udzielane członkowi organu kolegialnego, nie zawsze opiera się na świadomości uczestników zgromadzenia o naruszeniach, jakich członek mógł się dopuścić, zwłaszcza że skwitowanie w ramach absolutorium opiera się na dokumentach, których członek organu mógł być autorem. W związku z tym, biorąc pod uwagę fakt, że zakres informacji do absolutorium jest mocno ograniczony, rozciąganie absolutorium na zrzeczenie się wszelkich roszczeń, w odniesieniu także do takich kwestii, które nie pojawiają się w sprawozdaniach spółki jest nieuzasadnione.

Co wynika z orzecznictwa

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

- Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 12 listopada 2015 r. (sygn. I ACa 575/15) zauważył, że absolutorium stanowi zatwierdzenie bądź akceptację przez zgromadzenie wspólników sposobu sprawowania funkcji i podejmowanych w związku z tym działań przez członków zarządu w poprzednim roku obrotowym. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 5 lutego 2010 r. postanowił że udzielenie absolutorium władzom spółki jest wyrazem akceptacji działalności organów spółki i wywiera skutki na płaszczyźnie organizacyjnej oraz cywilnoprawnej w postaci odpowiedzialności członka organu wobec spółki z tytułu ewentualnego wyrządzenia szkody.

- Sąd Apelacyjny w Krakowie, w wyroku z 8 grudnia 2016 r. (sygn. I ACa 923/16), uznał absolutorium jako podstawę wyłączenia odpowiedzialności odszkodowawczej członków organów kolegialnych spółki z o.o. Zgodnie z nim, absolutorium, udzielane indywidualnie każdemu z członków organu kolegialnego, jest formą skwitowania członków tych organów z tych czynności, a co za tym idzie stanowi, co do zasady, podstawę do wyłączenia ich ewentualnej odpowiedzialności odszkodowawczej, o jakiej mowa w art. 293 k.s.h. Natomiast uchwała negatywna stanowi element potwierdzenia możliwości przypisania członkowi tych organów tego rodzaju odpowiedzialności.

- Sąd Apelacyjny w Łodzi, w wyroku z 21 marca 2013 r.

(sygn. I ACa 1259/12), zauważył że poszkodowana spółka może dochodzić odszkodowania od członka zarządu zarówno wówczas, gdy jego czyn wyrządzający szkodę był tylko naruszeniem postanowień umowy czy przepisów k.s.h. dotyczących działalności członków zarządu, jak i wtedy, gdy był to czyn niedozwolony. Jak natomiast stanowi art. 296 k.s.h., udzielenie absolutorium może zniwelować roszczenie odszkodowawcze jedynie w razie wytoczenia powództwa przez spółkę przeciwko członkowi jej zarządu, a nie w ramach actio pro socio. Przyjmuje się bowiem, że udzielenie absolutorium prowadzi w zasadzie do zwolnienia członka zarządu z odpowiedzialności wobec spółki.

Spółka akcyjna

- Sąd Apelacyjny w Gdańsku, wyrokiem z 23 stycznia 2013 r.

(sygn. V ACa 1016/12), stwierdził że odpowiedzialność członka zarządu, oparta na podstawie art. 483 §1 k.s.h., za szkodę wyrządzoną spółce działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu, ma charakter autonomiczny, wyłączający możliwość dochodzenia roszczeń odszkodowawczych na zasadach ogólnych.

- Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 29 lipca 2014 r. (sygn. V ACa 781/13), podjęcie uchwały przez walne zgromadzenie akcjonariuszy, jako organ spółki akcyjnej, pozwala przypisać tej spółce, zgodnie z teorią organów, wolę uzyskania odszkodowania. Uchwała w tym przedmiocie nie jest wyłącznie prawem wewnętrznym spółki, lecz przez swą treść powinna być traktowana jako przesłanka merytoryczna powództwa. W procesie wytoczonym na podstawie art. 483 §1 k.s.h., istnienie uchwały walnego zgromadzenia podlega badaniu przez sąd w ramach badania legitymacji materialnoprawnej. Brak tej uchwały, niezależnie od ewentualnego istnienia przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej osób wymienionych w art. 483 §1 k.s.h., prowadzi do oddalenia powództwa. Dodatkowo, zauważyć należy, że brak uchwały walnego zgromadzenia spółki akcyjnej, podobnie jak brak uchwały wspólników wymaganej przez art. 228 pkt 2 k.s.h., powinien być rozważany w pierwszej kolejności, w płaszczyźnie legitymacji materialnej spółki, co trafnie podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 4 lipca 2012 r. (sygn. I CSK 635/11). -

Co na to doktryna

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Udzielenie absolutorium stanowi akceptację całokształtu działalności konkretnego członka organu spółki w poprzednim roku obrotowym i jest formą zwolnienia funkcjonariuszy spółki

z odpowiedzialności wobec korporacji, stanowiąc zrzeczenie się roszczeń spółki względem tych podmiotów.

Sceptycznie do tej konsekwencji udzielenia absolutorium odnoszą się przedstawiciele doktryny, którzy podkreślają, że najczęściej jest ono udzielane w oparciu o dokumentację przygotowaną przez samego zainteresowanego, a ponadto charakteryzuje się dużym stopniem ogólności. Co więcej, nie zwalnia członków organu z odpowiedzialności na podstawie art. 293 § 1 k.s.h., co mogłoby nastąpić jedynie w przypadku zrzeczenia się roszczenia

Spółka akcyjna

- Prof. A. Kidyba zauważył, że w przypadku pozytywnych uchwał absolutoryjnych, zasadniczo zwalniają one z odpowiedzialności wobec spółki. Absolutorium może stanowić okoliczność ekskulpacyjną, prowadzącą do obalenia domniemania winy, względnie może stanowić okoliczność uzasadniającą zmianę rozkładu ciężaru dowodu przesłanki bezprawności; nie powinno być natomiast utożsamiane ze zwolnieniem z odpowiedzialności cywilnej.

- Prof. J. Frąckowiak zauważył, że podstawowym sposobem uwolnienia się od odpowiedzialności przewidzianej w art. 483 k.s.h. jest uzyskanie absolutorium z wykonywania obowiązków, o którym mowa w art. 393 pkt 1 k.s.h. Zgodnie z tym poglądem, absolutorium jest jednak skuteczne tylko w zakresie, którego dotyczy, oraz tylko jeżeli opiera się na przedstawionych faktach i dokumentach. Oznacza to, że jeżeli wyjdą na jaw nowe okoliczności lub dawne okażą się nieprawdziwe, to udzielenie absolutorium nie może być brane pod uwagę jako wyłączające odpowiedzialność.