Sukcesja w przedsiębiorstwach rolniczych

Zmiana pokoleniowa dotyka nie tylko przedsiębiorczości, o jakiej zwykło się czytać, tj. biznesu wytwórczego, budowlanego, handlowego, usług. Odbywa się ona także w obszarze przedsiębiorczości rolniczej. Czy sukcesja w przedsiębiorstwie rolniczym jest możliwa bez jej przygotowania? Co najczęściej różni sukcesję w rolnictwie od sukcesji w pozostałych branżach?

Publikacja: 15.12.2017 05:30

Sukcesja w przedsiębiorstwach rolniczych

Foto: 123RF

Minęły prawie trzy dekady od kiedy polscy przedsiębiorcy zaczęli budować polską przedsiębiorczość. Przyszedł dla nich moment przekazania zgromadzonego dorobku oraz sterów budowanego dotąd biznesu. Od kilku lat obserwuje się zmianę pokoleniową, która następuje w wielu dziedzinach życia gospodarczego. Zmiana ta występuje na poziomie właścicielskim, zarządczym. Odbywa się ona w sposób zaplanowany albo nagły. Każda z tych sukcesji ma swoje oznaczone konsekwencje prawne, gdyż to nie tylko sfera rodzinna dotknięta jest konsekwencjami nagłej sukcesji.

Planowanie sukcesyjne

Planując sukcesję założyciele dokonują reorganizacji swoich aktywów, przygotowują dokumenty sukcesyjne, w tym testament, jak i dokumenty wspierające w zależności od wielkości biznesu – może to być konstytucja rodzinna, czy też inne formy prawnej relacji pomiędzy najbliższymi, nestorem, sukcesorem czy też sukcesorami oraz ich potomstwem. Sukcesja obejmuje również ułożenie relacji korporacyjnych oraz organizacyjnych. I ma charakter nie tylko prawny, lecz w głównej mierze psychologiczny. Wymaga przepracowania metodologii sukcesji po stronie przekazujących biznes jak i po stronie sukcesora. Jest to dla sukcesora lekcja zbudowania autorytetu kompetencyjnego.

Dbając o bezpieczeństwo zgromadzonych aktywów przygotowywany jest swoisty scenariusz sukcesyjny, który ma stanowić fundament do przekazania majątku, zarządzania. Zakłada on prawne dostosowanie struktury aktywów do liczby, umiejętności oraz zdolności zarządczych sukcesorów. Angażuje nie tylko strony sukcesji, ale na przykładzie przedsiębiorstwa funkcjonującego w strukturze spółki kapitałowej przenika na poziom właścicielski, nadzorczy oraz zarządzający. Wymaga od wszystkich stworzenia bezpiecznych ram, również z perspektywy ograniczenia ryzyka prób wrogiego przejęcia (czy to na poziomie właścicielskim, czy też operacyjnym).

Jak to jest w biznesie

Zmiana pokoleniowa dostrzegana jest w polskich firmach rodzinnych. W niektórych z nich proces sukcesyjny został już wdrożony. Był to często proces zaplanowany, w wyniku którego własność oraz ster przejęło nowe pokolenie, pierwsze pokolenie sukcesorów polskiego biznesu.

W niektórych przypadkach planowanie sukcesyjne odbywało się przez większość życia sukcesorów. Uczestniczyli oni od najmłodszych lat w poznawaniu działalności operacyjnej oraz jako swoiści osobiście doradcy swoich rodziców – założycieli przy podejmowaniu kluczowych decyzji. W ten sposób poznawali zagadnienia kluczowe dla rozwoju biznesu oraz zabezpieczające przed powstaniem istotnej straty. W pewien sposób umożliwiano im utożsamianie się z decydentem, po to by móc zrozumieć i odczuć bezpośrednio skutki podjętych decyzji. To miało ich uczyć nie tylko wiedzy o prowadzonej działalności ale odporności na stres, empatii, czy też odpowiedzialności. Przejmując władzę oraz majątek, stanęli za sterem wpisani w wizję nestora, z jego oddechem nadzorczym.

W niektórych – sukcesja choć planowana w pełnym stopniu następowała nagle, wywołana nagłymi zdarzeniami losowymi. Sukcesorzy w dużej mierze przygotowani do procesu przejęcia otrzymali majątek oraz zarząd tym majątkiem. Przygotowanie do tego dnia poprzedzone edukacją merytoryczną oraz psychologiczną. Jasne zaadresowanie wizji nestora pozostało na wielustronicowych dokumentach przygotowanych na potrzeby sukcesji a także w pamięci sukcesorów. Czy z perspektywy nagłej sukcesji przygotowanie sukcesyjne zyskało na wartości? Odpowiedź na to pytanie jest z pewnością indywidualna. Dalszy rozwój przekazanego biznesu oraz wzrost wartości majątku będzie w większości przypadków oceną procesu sukcesji. Na jej wynik będzie też wpływało samo przygotowanie sukcesora, jego zdolności inwestycyjne, wcześniejsza strukturyzacja prawna majątku, znajomość posiadanego majątku (zarówno w wymiarze prawnym jak i operacyjnym).

W przedsiębiorstwie rolniczym

Zmiana pokoleniowa dotyka również obszaru przedsiębiorczości rolniczej.

Czy sukcesja w przedsiębiorstwie rolniczym jest możliwa bez jej przygotowania? Co najczęściej różni sukcesję w rolnictwie od sukcesji w pozostałych branżach?

Sukcesorzy w rolnictwie uczestniczą zazwyczaj przez większość swojego życia. Od najmłodszych lat poznają aspekty funkcjonowania gospodarstwa, jest to naturalna kolej ich dorastania. Uczą się jak zarządzać przedsiębiorstwem rolnym. Edukację odbywają na uczelniach rolniczych. Zaledwie część z nich dokształca się na innych kierunkach, pozarolniczych. Większość uwagi skupiają na aspektach operacyjnych.

Gromadzone przez lata i budowane przedsiębiorstwa rolne skupiają nie tylko grunty, ale i bogato zmodernizowane parki maszynowe, nowocześnie wyposażone budynki gospodarcze oraz efektywnie rozrastające się stada zwierząt hodowlanych. Są to przedsiębiorstwa zatrudniające wielu pracowników oraz, które często świadczą usługi zewnętrzne – na rzecz innych gospodarstw rolnych. Od lat budowana infrastruktura gospodarcza, w której wykorzystywane są środki pochodzące z dofinansowań unijnych pozostaje często najsłabiej zagospodarowanym obszarem prawnym oraz prawno – podatkowym, w tym w kontekście sukcesji międzypokoleniowej.

Jakie ograniczenia

Najsłabiej zagospodarowanym obszarem pozostaje obszar własności, niesformalizowane dzierżawy czy też nieuporządkowana historia dziedziczenia. Obszar ten przy okazji funkcjonowania form finansowania ze środków publicznych poprawia się. Dotąd niewyprowadzona historia praw własności nabiera na znaczeniu. I to nie tylko ze względu na aspekty dowodowe wymagane przez instytucje publiczne, ale i ze względu na wzrastającą świadomość prawną.

Ale sukcesja w gospodarstwie rolnym to nie najprostsza droga przekazania biznesu rolnego. Nie sprzyja temu aktualne ustawodawstwo, które w sposób indywidualny traktuje chociażby możliwości przeniesienia gruntów rolnych. Do tego istniejące swoiste uwarunkowania skupione w różnych formach zrzeszających producentów rolniczych często wywierają wpływ na formułę oraz zainteresowanie potencjalnych sukcesorów do przejęcia zarządzania oraz własności prowadzonego rodzinnego gospodarstwa rolnego. Do tego istniejące nacechowanie gruntów rolnych charakterem „dobra wspólnego".

Poza tym swoiste przeznaczenie gospodarstwa, charakter jego finansowania, powiązane ze statusem rolnika pewne uwarunkowania kierowane do tej grupy przedsiębiorców często stoją murem do utrzymania rodzinnego charakteru przedsiębiorstwa rolnego.

Wymagania stawiane rolnikom, w tym dotyczące wykształcenia oraz doświadczenia nie wspierają w kontynuowaniu na poziomie właścicielskim wizji rodziców, którzy przejęli w ramach swojej naturalnej sukcesji czy też samodzielnie stworzyli prowadzone obecnie gospodarstwo rolne.

Ryzyka i skutki dla gospodarstwa

Dlatego istotne praktycznie jest zwrócenie uwagi na ten obszar przedsiębiorczości rolnej w aspektach sukcesji, nie tylko w aspektach własnościowych, ale i w zakresie utrzymania finansowania prowadzonej działalności, i nie tylko finansowania dłużnego, ale również finansowania z poziomu dopłat bezpośrednich, czy też w ramach realizacji umowy o dofinansowanie określonego działania, jak też kredytów preferencyjnych. Brak prawnych regulacji i identyfikacji potencjalnych ryzyk może nieść ze sobą konsekwencje w postaci utraty źródła przychodu oraz konieczności zwrotu kredytu, pożyczek, udzielonego dofinansowania albo brak możliwości ubiegania się o fundusze strukturalne czy dopłaty bezpośrednie.

Skutki nagłej sukcesji mogą dotykać aspektów umownych, w tym często głównego źródła dochodu gospodarstwa – np. umów na dostawę produktów (umów na przetwórstwo), których stroną jest właściciel – rolnik.

Dlatego warto pochylić się nad możliwymi formami prowadzenia działalności rolniczej. Zarówno z perspektywy optymalnej formuły prawnej aktualnego prowadzenia jak również z perspektywy planowania sukcesyjnego. Zarówno wybór sukcesora, jego przygotowanie jak i zabezpieczenie finansowe prowadzonego przedsiębiorstwa rolnego powinny znaleźć uwarunkowania prawne w dokumentacji sukcesyjnej, poprzedzonej analizą praw własności, ryzyk wynikających z form finansowania działalności, czy też uwarunkowań rodzinnych mających wpływ na kontynuację biznesu rolnego. Warto pochylić się nad tym zagadnieniem w kontekście budowy rolnego biznesu rodzinnego, gdzie wiedza i doświadczenie będzie mogło być przekazywane skutecznie kolejnemu pokoleniu. ?

Zdaniem autorki

Agnieszka Krysik, radca prawny, wspólnik w Grabowski i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych, specjalizuje się w aspektach prawnych procesu sukcesji w firmach rodzinnych

Planowanie sukcesyjne w biznesie rolniczym jest zagadnieniem wpisującym się szerzej w aspekty prawne dotyczące przedsiębiorstw rolniczych. Istotnym obszarem jest bowiem obszar polskiej legislacji, w tym w zakresie spójności przepisów krajowych z przepisami wspólnotowymi, w tym np. w zakresie również stosowanej w przepisach prawa definicji „rolnika". Charakter definicji i jej zakres stanowi bowiem o istniejących uprawnieniach i obowiązkach podmiotowych, co wpływa na możliwości skutecznego planowania sukcesyjnego vs zdolności do pozyskiwania kapitału na utrzymanie i rozwój gospodarstwa, posiadanie ubezpieczenia rolniczego, zdolności podmiotowych do posiadania statusu spadkobiercy, sukcesora przedsiębiorstwa rolnego w zakresie w jakim określone uprawnienia przysługiwały spadkodawcy, nestorowi i to bez konieczności pozyskiwania zgody podmiotów trzecich. Nagłe konsekwencje sukcesji mogą wywrócić nawet najlepiej prosperujące przedsiębiorstwa, w tym również rolnicze. W dobie trwającej już transformacji sukcesyjnej w interesie każdego jest, by zadbać o przebieg całego procesu przekazywania biznesu.

Minęły prawie trzy dekady od kiedy polscy przedsiębiorcy zaczęli budować polską przedsiębiorczość. Przyszedł dla nich moment przekazania zgromadzonego dorobku oraz sterów budowanego dotąd biznesu. Od kilku lat obserwuje się zmianę pokoleniową, która następuje w wielu dziedzinach życia gospodarczego. Zmiana ta występuje na poziomie właścicielskim, zarządczym. Odbywa się ona w sposób zaplanowany albo nagły. Każda z tych sukcesji ma swoje oznaczone konsekwencje prawne, gdyż to nie tylko sfera rodzinna dotknięta jest konsekwencjami nagłej sukcesji.

Pozostało 94% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe