Arbitraż: jak firma może ominąć zatory w sądach

Dążenie do ugodowego załatwienia sprawy jest jednym z głównych postulatów postępowania cywilnego. Jego wyrazem było wprowadzenie przez ustawodawcę do kodeksu postępowania cywilnego w 2016 roku zobowiązania strony wszczynającej postępowanie do podjęcia próby polubownego rozstrzygnięcia sprawy przed wdaniem się w spór sądowy.

Sąd może zatem skierować strony postępowania na mediację, a także zaproponować zawarcie ugody, która będzie wiążąca, tak samo jak wyrok. Ustawodawca daje jednak sugestię stronom, aby powstałe spory rozwiązywać jeszcze przed wystąpieniem na drogę zinstytucjonalizowaną, bez angażowania sądów powszechnych.

Nie od dzisiaj wiadomo, ze liczba sporów sądowych zwiększa się z każdym rokiem, a sędziów właściwie nie przybywa. Sądy są zasypywane pozwami, a okres rozpoznania pojedynczej sprawy wydłuża się, co może rodzić bardzo negatywne skutki dla stron postępowania, oczekujących niejednokrotnie latami na ostateczne rozstrzygnięcie. Wobec tak dużego obciążenia sądów powszechnych, atrakcyjną alternatywą dla tradycyjnego sposobu rozwiązywania sporów mogą stać się sądy polubowne, zwane też sądami arbitrażowymi, które z roku na rok zyskują na popularności.

Co to właściwie jest

Przez pojęcie arbitrażu należy rozumieć pozasądowe rozstrzyganie sporów przez specjalnie do tego powołane osoby, na podstawie szczególnych przepisów. W odróżnieniu od klasycznego postępowania sądowego, strony sporu mają duży wpływ na sposób przeprowadzenia postępowania arbitrażowego, a nawet na skład rozstrzygający. To z kolei daje możliwość dopasowania postępowania do potrzeb stron i do specyfiki sporu. Zwłaszcza pomiędzy przedsiębiorcami, gdzie nierzadko materia sporu ma charakter bardzo specyficzny, postępowanie arbitrażowe może okazać się atrakcyjne. Dlatego też sądy arbitrażowe bardzo często powstają przy izbach gospodarczych, stowarzyszeniach przedsiębiorców. Właśnie takim przykładem jest Sąd Arbitrażowy Polski Centralnej przy Łódzkiej Izbie Przemysłowo Handlowej.

Dlaczego warto

Już sama istota arbitrażu wskazuje, że jest on nastawiony na polubowne rozwiązywanie konfliktów. Niejednokrotnie spory powstają pomiędzy długotrwałymi partnerami gospodarczymi, którzy pomimo braku zgody w konkretnej kwestii, wciąż są zainteresowani dalszą współpracą. Sąd arbitrażowy pozwala na odbudowanie relacji gospodarczych i wzajemnego zaufania. Strony mają więcej narzędzi do uzgodnienia korzystnego dla wszystkich porozumienia i wypracowania standardów na przyszłość. Postępowanie sądowe, natomiast, najczęściej pozostawia między stronami niechęć, która przekłada się na brak dalszej współpracy.

Niewątpliwie przy wyborze sposobu rozstrzygnięcia sporu, kluczowe znaczenie dla stron będzie miał czas trwania postępowania i kwestie finansowe. W tym zakresie korzystniejsze jest postępowanie arbitrażowe jako zasadniczo tańsze i szybsze. Dzieje się tak z kilku powodów. Każdy sąd ustala koszty postępowań na podstawie własnego regulaminu i zasadniczo koszty postępowania arbitrażowego są znacznie niższe. Przykładowo, w powoływanym już przypadku Sądu Arbitrażowego Polski Centralnej w większości spraw opłata jest proporcjonalna i wynosi 4,5 proc. od wartości przedmiotu sporu. Dla porównania, proporcjonalna opłata sądowa stanowi 5 proc. wartości przedmiotu sporu. Dodatkowo, sądy arbitrażowe nie są jeszcze tak oblegane, jak te powszechne, mogą rozpoznać sprawę praktycznie od razu, a postępowanie najczęściej jest jednoinstancyjne. Postępowania arbitrażowe trwają krócej, a strony mogą dodatkowo określić granice czasowe dla rozstrzygnięcia danej sprawy. To z kolej wpływa na zmniejszenie kosztów m.in. profesjonalnego pełnomocnika.

Spory pomiędzy przedsiębiorcami nierzadko wynikają ze specyfiki stosunku prawnego łączącego strony. Sędziowie w sądach powszechnych mają dużą wiedzę prawniczą, ale nie są specjalistami w zakresie konkretnej działalności gospodarczej, jej zasad i sztuki. W związku z tym powstaje potrzeba powołania biegłych, co skutkuje dalszym przedłużaniem postępowania i generowaniem kosztów. Postępowanie arbitrażowe pozwala stronom na wybór jednego lub więcej arbitrów, którzy mogą być specjalistami w zakresie konkretnej gałęzi prawa, a nawet specjalistów, niebędących prawnikami. Wyspecjalizowanie arbitra sprawia, że posiada on odpowiednią wiedzę dla konkretnego przypadku, z głębszym zrozumieniem jego specyfiki. Generalnie warto zauważyć, że postępowanie przed sądem arbitrażowym jest znacznie odformalizowane, a rozpoznanie sprawy następuje nie tylko na podstawie przepisów ogólnie obowiązujących, ale też zasad słuszności i zwyczajów przyjętych w danym środowisku.

Dla wielu przedsiębiorców kwestia poufności ma duże znaczenie. Dlatego też postępowanie przed sądem arbitrażowym jest poufne, a strona nie ma obowiązku ujawniać informacji, które mogą stanowić tajemnicę przedsiębiorstwa i inne dane podlegające ochronie. W rozprawach, prócz arbitrów, biorą udział jedynie strony, a uczestnictwo innych osób ma charakter wyjątkowy i wymaga zgody obu stron.

Jak można skorzystać

O możliwości wystąpienia przed sąd arbitrażowy decyduje zawsze wola stron. Muszą one zawrzeć tzw. klauzulę arbitrażową, która jest niczym innym, jak zgodnym porozumieniem na mocy którego wyłącza się sprawę spod jurysdykcji sądu powszechnego, a powierza się ją określonemu sądowi arbitrażowemu. Klauzula ta może zostać zawarta w samej umowie, która jest podstawą stosunku prawnego, ale strony mogą też dokonać zapisu na sąd arbitrażowy także w późniejszym czasie w oddzielnym porozumieniu. Przykładowo, chcąc poddać ewentualne spory pod rozstrzygnięcie Sądu Arbitrażowego Polski Centralnej, strony w umowie mogą zawrzeć postanowienie o następującej treści:

*„Wszelkie spory wynikające z niniejszej umowy strony poddają pod rozstrzygnięcie Sądu Arbitrażowego Polski Centralnej przy Łódzkiej Izbie Przemysłowo-Handlowej w Łodzi, w trybie określonym w jego regulaminie obowiązującym w dniu wniesienia pozwu".

Oczywiście, treść klauzuli może być modyfikowana w dowolny sposób, zgodnie z oczekiwaniami stron.

Zawarcie takiej klauzuli powoduje, że jedynym właściwym organem do rozpoznawania sprawy staje się właśnie sąd arbitrażowy, wybrany przez strony. Jako że strony mają pełny wpływ na sposób rozstrzygania, w klauzuli mogą się już znaleźć dodatkowe postanowienia dotyczące składu sądu, terminu rozstrzygania czy języka, w którym będzie prowadzone postępowanie.

Arbitraż jest nastawiony na rozstrzyganie sporów pomiędzy przedsiębiorcami w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, jednak nic nie stoi na przeszkodzie, by z sądu polubownego korzystały osoby, niebędące przedsiębiorcami. Jedynym wyjątkiem, wynikającym z obowiązujących przepisów są sprawy o alimenty, które zostały bezwzględnie wyłączone spoza jurysdykcji sądów arbitrażowych.

Jaka procedura

Zasadniczo postępowanie kieruje się podobnymi zasadami, jak w przypadku procedury sądownictwa powszechnego. Wszczęcie postępowanie następuje na podstawie pozwu, który musi spełniać określone warunki formalne – zgodnie z regulaminem sądu polubownego rozpoznającego sprawę. W przypadku Sądu Arbitrażowego Polski Centralnej pozew w postępowaniu arbitrażowym jest bardzo zbliżony do klasycznego pozwu sądowego – musi zawierać:

- oznaczenie stron,

- wartość przedmiotu sporu a także

- przytoczenie ważnych dla sprawy okoliczności i powołanie stosownych dowodów.

Wymagane jest także dokonanie opłaty. Dodatkowym warunkiem formalnym jest obowiązek wskazania klauzuli arbitrażowej, o której była mowa wcześniej. Po doręczeniu pozwu drugiej stronie, możliwe jest złożenie odpowiedzi na pozew. Na tym etapie następuje wybór arbitra lub arbitrów, o ile nie zostali określeni w klauzuli arbitrażowej. Strony powołują dowody i twierdzenia na poparcie swoich twierdzeń. Na podstawie wszystkich dowodów, w oparciu o wybraną podstawę, sąd wydaje wyrok. To strony decydują, czy sąd będzie rozpoznawał sprawę na podstawie obowiązujących przepisów prawa materialnego, czy też zasad słuszności lub zwyczajów. Podobnie, jak przed sądem powszechnym, strony mają możliwość przeprowadzenia mediacji lub zawarcia ugody przed wydaniem wyroku, co także może zmniejszyć koszty.

Co istotne, wyrok sądu polubownego ma taką samą moc jak wyrok sądu powszechnego. W przypadku braku respektowania orzeczenia, możliwe jest uzyskanie klauzuli wykonalności dla wyroku sądu arbitrażowego i skierowanie sprawy do komornika.

Jest jeszcze jedna zaleta dla osób, które stresują się podczas wystąpień przed sądami powszechnymi. Posiedzenia sądu arbitrażowego odbywają się najczęściej w siedzibie izby handlowej, przy której funkcjonuje, i nie cechują się formalizmem. Strony przemawiają na siedząco, mogą częstować się kawą, pełnomocnicy nie muszą występować w togach. Atmosfera jest spokojniejsza, a arbitrzy starają się utrzymywać pozytywną atmosferę.

—Dorota Tarnowska, Michał Najder

Zdaniem autorów

Dorota Tarnowska, radca prawny, doradca podatkowy, partner w Mariański Group Kancelarii Prawno-Podatkowej