Prokurent mortis causa będzie uprawniony do reprezentowania spadkobierców przedsiębiorcy w postępowaniach administracyjnych w tym wszczętych za życia przedsiębiorcy. Jak się wydaje, postępowania administracyjne ulegać będą zawieszeniu wraz ze śmiercią przedsiębiorcy do czasu ustanowienia prokurenta mortis causa.
Uprawnienia do pomocy publicznej
W założeniach do projektu ustawy znalazł się również zapis o wprowadzeniu zasady, zgodnie z którą projekty współfinansowane ze środków pomocy publicznej będą mogły być kontynuowane, a pomoc publiczna otrzymana na podstawie umów, które są w toku wykonywania, nie będzie zwracana podmiotowi finansującemu. Dodatkowo, następcy prawni spadkobiercy mogliby ubiegać się o pomoc publiczną w postaci ulg, związanych ze zdarzeniami mającymi miejsce przed śmiercią przedsiębiorcy, a także zaistniałymi w okresie działalności prokurenta mortis causa. Pomoc publiczna otrzymana przez zmarłego przedsiębiorcę mogłaby być przy tym zliczana z pomocą otrzymaną przez jego następcę prawnego. Analogiczna zasada miałaby dotyczyć również pomocy de minimis.
Kontynuacja stosunków pracy
W obecnym stanie prawnym, stosunki pracy wygasają wraz ze śmiercią pracodawcy (art. 632 § 1 k.p.), z tym zastrzeżeniem, że umowy o pracę nie wygasają w razie przejęcia zakładu pracy przez nowego pracodawcę (art. 632 § 3 k.p.). Ministerstwo Rozwoju planuje wprowadzić regulację, zgodnie z którą umowy o pracę nie będą wygasać wraz ze śmiercią przedsiębiorcy, a wszystkie uprawnienia i obowiązki pracodawcy będą wykonywane przez prokurenta mortis causa. Warunkiem ciągłości umów o pracę miałoby być zapewnienie ciągłości działalności przedsiębiorstwa poprzez jego przejęcie przez następcę prawnego bądź powołanie prokurenta mortis causa najpóźniej w ciągu miesiąca od dnia otwarcia spadku.
Prokurent mortis causa ma w założeniu pełnić również obowiązki ciążące na pracodawcy, w tym obowiązki płatnika składek na ubezpieczenia społeczne dla pracowników przedsiębiorstwa.
W toku konsultacji publicznych ustalono również, że wprowadzona zostanie ogólna zasada regulująca kwestię niewygasania umów cywilnoprawnych, przy czym zmiana ta odnosić się ma w szczególności do umów zlecenia, które obecnie wygasają w chwili śmieci przyjmującego zlecenie, o ile inaczej nie zastrzeżono w umowie.
Z punktu widzenia przepisów podatkowych
Ministerstwo Rozwoju planuje wprowadzenie regulacji, na podstawie których przedsiębiorstwo wchodzące w skład masy spadkowej do czasu działu spadku będzie identyfikowanie jako podatnik niektórych podatków; w szczególności ma to dotyczyć podatku od towarów i usług, podatku od środków transportu, podatku od nieruchomości oraz podatku od czynności cywilnoprawnych. Natomiast prokurent mortis causa pełniłby wtedy rolę płatnika.
Obowiązek podatkowy w zakresie podatku dochodowego miałby się konkretyzować w odniesieniu do zdarzeń wiążących się z posiadaniem majątku spadkowego i osiąganiem z niego przychodów po ustaleniu kręgu spadkobierców bądź dziale spadku. O zakresie odpowiedzialności lub uprawnień poszczególnych spadkobierców organ podatkowy orzekałby w jednej decyzji na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy oraz jego zobowiązań wynikających z prawidłowych deklaracji, po ustaleniu kręgu spadkobierców i ustaleniu kręgu osób, którym przypadło przedsiębiorstwo.
Prokurent mortis causa – podobnie jak w sprawach administracyjnych – ma brać udział w postępowaniach podatkowych przed organem podatkowym i przed sądem administracyjnym w sprawach związanych z działalnością przedsiębiorstwa.
—Łukasz Żuławiński
—Robert Uhl
Zdaniem autorów
Łukasz Żuławiński, radca prawny, senior Associate, Deloitte Legal
Robert Uhl, adwokat, managing associate, Deloitte Legal
Proponowane przez Ministerstwo Rozwoju rozwiązania mogą znacząco ułatwić przetrwanie firmy rodzinnej prowadzonej na podstawie wpisu w CEIDG w trudnym okresie od śmierci przedsiębiorcy do działu spadku obejmującego przedsiębiorstwo. Największe znaczenie praktyczne powinna mieć regulacja pozwalająca na zarządzanie przedsiębiorstwem spadkodawcy przez osobę przez niego wyznaczoną jeszcze za jego życia, co powinno zapewnić ciągłość zarządzania przedsiębiorstwem.
Jak dotąd nie został jeszcze opublikowany projekt ustawy, a prawdopodobnie część założeń do tego projektu ostatecznie ulegnie zmianie lub dookreśleniu, toteż trudno dokonać oceny proponowanych regulacji. Niemniej, pozytywnie należy ocenić samą ideę zachowania w jak największym stopniu uprawnień związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa przez następców prawnych, a także zapewnienia ciągłości zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy.
Podkreślić należy, że powołanie prokurenta mortis causa wymagać będzie aktywności spadkodawcy bądź też spadkobierców, toteż nie jest to instrument prawny, który z mocy samego prawa mógłby rozwiązać jakiekolwiek problemy związane z sukcesją przedsiębiorstwa (jakkolwiek niektóre z rozważanych zmian będą odnosiły się również do sytuacji, w których prokurent mortis causa nie został powołany). Jeśli jednak przedsiębiorca lub jego sukcesorzy podejmą odpowiednie działania, instytucja ta będzie mogła odnieść korzystne dla przedsiębiorstwa skutki.
Wskazać należy też, że wejście w życie zmian zaproponowanych przez Ministerstwo Rozwoju nie rozwiąże wielu istotnych problemów związanych z sukcesją firmy rodzinnej prowadzonej na podstawie wpisu w CEIDG. Przedstawione propozycje legislacyjne mają na celu przede wszystkim zapewnienie ciągłości prowadzenia działalności gospodarczej w okresie od śmierci przedsiębiorcy do chwili przeprowadzenia działu spadku. W późniejszym czasie, szczególnie w sytuacjach gdzie występuje szeroki krąg spadkobierców, rozbieżność interesów spadkobierców oraz ich wizji co do dalszych losów przedsiębiorstwa w dalszym ciągu będzie mogła doprowadzić do impasu, który uniemożliwi kontynuację działalności gospodarczej przedsiębiorcy przez członków rodziny. Konsekwencją może być konieczność zbycia przedsiębiorstwa lub jego poszczególnych aktywów na rzecz podmiotów spoza rodziny lub też podziału poszczególnych aktywów przedsiębiorstwa pomiędzy uprawnionych. Dlatego też w naszej ocenie instytucja prokury mortis causa będzie mogła w wielu wypadkach stanowić wyłącznie jeden z elementów przemyślanego planu sukcesyjnego, co do zasady jednak go nie zastępując.
