Kontrola podatkowa - jakie prawa ma kontrolowany

Kontrola podatkowa to jedna z nieprzyjemnych powinności, które przedsiębiorcy muszą znosić. Mają oni jednak wiele uprawnień, które właściwie wykorzystane mogą niejednokrotnie odwrócić losy kontroli podatkowej.

Pozostawienie całej kontroli podatkowej w rękach prowadzących ją urzędników nie jest rozsądnym podejściem, a analiza wielu medialnych przypadków pokazuje, że kredyt zaufania, którym należy obdarzać kontrolujących, nie powinien być zbyt duży. Dlatego przedsiębiorcy powinni korzystać ze swoich praw i kontrolować pracę osób, które kontrolują ich przedsiębiorstwo.

Przyda się pomoc pełnomocnika

O tym, że podatki to bardzo skomplikowana materia, wiedzą wszyscy. Podatnik nie musi jednak osobiście kontaktować się z urzędnikami. Ma bowiem prawo do skorzystania z pomocy profesjonalnego pełnomocnika. Uprawnienie takie wynika z rozdziału 3a ordynacji podatkowej.

Podatnik może podpisać pełnomocnictwo ogólne, uprawniające do reprezentowania go i podejmowania czynności w toku wszelkich postępowań podatkowych. Nie będzie w tym przypadku potrzebne ustanawianie pełnomocnika dla każdej sprawy podatkowej odrębnie, a na podstawie takiego pełnomocnictwa kontrolujący będą musieli zwrócić się do pełnomocnika już w momencie wszczynania kontroli.

Przedsiębiorca, który nie chce dawać pełnomocnikowi aż tak szerokich kompetencji, może sporządzić pełnomocnictwo szczególne, które uprawnia do reprezentowania go tylko w tej konkretnej kontroli podatkowej. W tym przypadku kontrolujący zwrócą się najpierw do samego podatnika, a pełnomocnik zostanie włączony do sprawy dopiero gdy pełnomocnictwo trafi do akt kontroli.

Pełnomocnictwo sporządza się na urzędowym formularzu PPS-1 dla pełnomocnictwa szczególnego oraz PPO-1 dla pełnomocnictwa ogólnego, a pełnomocnikiem może być profesjonalista, czyli doradca podatkowy, radca prawny lub adwokat, jak również każda inna osoba, która dysponuje pełną zdolnością do czynności prawnych.

Wgląd do akt

Doświadczenie pokazuje, że przedsiębiorcy nie interesują się tym jakie dokumenty zgromadził organ kontroli. Nierzadko jest to jednak duży błąd, ponieważ wiedza taka może w znacznym stopniu umożliwić podatnikowi wpływ na końcowy efekt kontroli podatkowej. Zapoznając się z aktami podatnik może ocenić jaki materiał dowodowy jest gromadzony i jaką tezę organ podatkowy chce udowodnić, a w takiej sytuacji podatnik może ten materiał uzupełnić, aby wynik był dla niego korzystniejszy. Ponadto organ podatkowy może gromadzić materiał dowodowy z innych źródeł niż podatnik, np. od jego kontrahentów lub z banków. W takiej sytuacji zapoznanie się z materiałem dowodowym pozwoli podatnikowi zorientować się w tym jaką wiedzą dysponują kontrolujący.

Na podstawie art. 178 ordynacji podatkowej podatnik jest uprawniony do wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, odpisów i kopii przy wykorzystaniu własnych przenośnych urządzeń. Ma także prawo żądać wydania kopii akt sprawy.

Warto uczestniczyć w czynnościach

Podatnicy często ograniczają się wyłącznie do udzielania odpowiedzi na wezwania kontrolujących. Niestety urzędnicy zazwyczaj nastawieni są na zbieranie materiału dowodowego, który potwierdza nieprawidłowości. Nie zadają natomiast pytań, które mogłyby obalić ich tezy. Dlatego podatnik powinien wykazać się własną inicjatywą w przedkładaniu dowodów i wyjaśnień przemawiających na jego korzyść. Kontrolowany nie może samodzielnie przeprowadzić wszystkich dowodów, np. przesłuchać w charakterze świadka swojego kontrahenta. W takiej sytuacji może jednak żądać, aby to kontrolujący przeprowadzili taką czynność, co umożliwia mu art. 188 ordynacji podatkowej.

Ponadto kontrolowany ma prawo do czynnego udziału w czynnościach podejmowanych przez organ kontrolujący, takich jak np. przesłuchanie świadka czy oględziny. Może zgłaszać swoje uwagi do protokołu, a świadkom może zadawać własne pytania.

Przykład

Jeśli podatnik uzna, że w protokole z przesłuchania świadka znalazły się stwierdzenia, których świadek nie wypowiedział, to może w uwagach do protokołu przesłuchania zamieścić o tym informacje.

Uprawnienie do czynnego udziału podatnika w kontroli wynika z art. 123 ordynacji podatkowej.

Cała dokumentacja na piśmie

Kontrolujący, chcąc ułatwić sobie pracę, często zwracają się do podatników o przedstawienie wyjaśnień lub dokumentów w formie innej niż pisemna, np. telefonicznie. Takie procedowanie nie jest jednak dobre dla podatnika. Nie pozwala bowiem na należytą kontrolę przepływu informacji, a z uwagi na to, że w ustnej rozmowie kontrolujący nie informują o podstawie prawnej swoich żądań u kontrolowanego, spada świadomość przysługujących mu praw.

Zdarza się też, że kontrolujący zadają pytania wykraczające poza zakres prowadzonej kontroli, co jest niezgodne z prawem. Jeśli jednak podatnik złoży takie dokumenty na ustną prośbę, to nie będzie posiadał dowodu, że został do tego wezwany i kontrolujący będzie mógł stwierdzić, że podatnik złożył je dobrowolnie.

Podatnik powinien zatem domagać się od kontrolujących respektowania zasady wynikającej z art. 126 ordynacji podatkowej i w przypadku ustnej prośby poprosić o doręczenie żądania w formie pisemnej.

Kiedy wolno złożyć skargę

Podatnik ma prawo wyrazić swój sprzeciw przeciwko bezprawnym działaniom kontrolujących, do których należą:

- brak zawiadomienia kontrolowanego o zamiarze wszczęcia kontroli,

- podjęcie kontroli bez okazania legitymacji służbowej i upoważnienia do przeprowadzenia kontroli,

- niepoinformowanie kontrolowanego o jego uprawnieniach i obowiązkach w trakcie kontroli,

- wykonywanie kontroli podczas nieobecności kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej,

- podejmowanie i prowadzenie równocześnie więcej niż jednej kontroli u tego samego przedsiębiorcy,

- przekroczenie dopuszczalnego czasu trwania kontroli oraz

- podejmowanie i prowadzenie kontroli bez ograniczeń czasowych.

Wniesienie sprzeciwu przez kontrolowanego powoduje wstrzymanie czynności kontrolnych, a organ kontroli zobowiązany jest rozpatrzeć sprzeciw w terminie trzech dni poprzez wydanie postanowienia albo o odstąpieniu od czynności kontrolnych, albo o ich kontynuowaniu. Skorzystanie z tego uprawnienia może zatem doprowadzić nawet do odstąpienia od dalszego prowadzenia kontroli.

Podstawę prawną do złożenia tego sprzeciwu daje przedsiębiorcom art. 84c ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Uprawnienie podatnika do złożenia skargi na kontrolujących wynika także z art. 227 kodeksu postępowania administracyjnego. Przedmiotem skargi sporządzonej na podstawie tego przepisu może być w szczególności zaniedbanie lub nienależyte wykonywanie zadań przez właściwe organy albo przez ich pracowników, naruszenie praworządności lub interesów skarżących, a także przewlekłe lub biurokratyczne załatwianie spraw. Na skutek wniesienia takiej skargi może dojść do wyciągnięcia konsekwencji dyscyplinarnych wobec pracowników prowadzących kontrolę.

Konieczne jest zawiadomienie

Z art. 282b ordynacji podatkowej wynika obowiązek zawiadomienia kontrolowanego o zamiarze wszczęcia kontroli. Kontrolę wszczyna się w takiej sytuacji nie wcześniej niż po upływie siedmiu dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli.

Uprawnienie to daje podatnikowi czas na właściwe przygotowanie się do takiej kontroli. Kontrolujący nie zawsze przestrzegają jednak tego przepisu. Wynika to zazwyczaj z pośpiechu, np. gdy dany okres podatkowy niebawem zostanie objęty przedawnieniem.

W razie próby prowadzenia kontroli bez zawiadomienia podatnikowi przysługuje sprzeciw, o którym była mowa powyżej i który doprowadzi zapewne do odstąpienia od takiej kontroli.

Należy jednak pamiętać, że przepisy przewidują wyjątki od obowiązku zawiadamiania podatnika o zamiarze wszczęcia kontroli.

Korekta deklaracji

Podatnikowi przysługuje prawo do skorygowania deklaracji podatkowej objętej przedmiotem kontroli. Można to zrobić w okresie pomiędzy zakończeniem kontroli podatkowej a wszczęciem postępowania podatkowego. Uprawnienie takie wynika wprost z art. 81b § 1 pkt 2 lit. a ordynacji podatkowej.

Prawo to może się okazać przydatne w sytuacji kiedy podatnik zgadza się, że nieprawidłowo rozliczył podatek i nie chce wdawać się w dalszy spór. Pozwoli to na uniknięcie dalszego ponoszenia niepotrzebnych kosztów, jak również pomoże znacznie złagodzić ewentualną odpowiedzialność karną skarbową.