Firma odzyska pieniądze, a prokurator umorzy śledztwo

Policyjne statystyki pokazują jednoznacznie, że coraz częściej to przedsiębiorcy ponoszą milionowe straty na skutek popełnianych przestępstw >patrz ramka. Nierzadko ich sprawcami są nieuczciwi kontrahenci. Dzieje się tak np. wówczas, gdy biznesowy partner poprzez oszukańcze metody wprowadza kontrahenta w błąd, a później nie wywiązuje się z zobowiązania. Tego typu zabronione zachowania nierzadko mogą doprowadzić firmę do poważnych kłopotów finansowych, a nawet bankructwa.

Dogadanie się zamyka sprawę

Przedsiębiorcy, którzy padli ofiarą przestępstwa, powinni pamiętać o tym, że choć od 1 lipca 2015 r. z kodeksu postępowania karnego zostały wykreślone przepisy o powództwie cywilnym (tzw. powództwo adhezyjne), to nadal w toku postępowania karnego mogą liczyć na naprawienie szkody, którą ponieśli na skutek przestępstwa. W wielu wypadkach ich szanse na szybkie odzyskanie straconych pieniędzy są nawet większe niż przed 1 lipca tego roku. Wystarczy, że dogadają się ze sprawcą przestępstwa, który za wszelką cenę będzie chciał uniknąć kary i adnotacji o karalności. W przypadku przedsiębiorców taka adnotacja może być szczególnie dotkliwa, bowiem często uniemożliwia zasiadanie we władzach spółek. W wielu przypadkach zamyka również możliwość ubiegania się o publiczne kontrakty udzielane w trybie zamówień publicznych.

Od 1 lipca 2015 r. obowiązuje wiele nowych przepisów kodeksu karnego oraz kodeksu postępowania karnego. W dość rewolucyjny sposób zmieniają one model karania sprawców przestępstw, a także model procesu karnego, który stanie się bardziej kontradyktoryjny. Nowe przepisy kładą większy niż dotychczas nacisk na naprawienie pokrzywdzonemu szkody wyrządzonej przestępstwem. Obrazem tego jest choćby zupełnie nowy art. 59a kodeksu karnego. Przepis ten wprowadza instytucję umorzenia postępowania na wniosek pokrzywdzonego, która dotychczas nie była znana. Takie mediacyjne umorzenie stanowi wyłom w procesowej zasadzie legalizmu.

Ugoda możliwa przy większości spraw

Zgodnie z nowym art. 59a § 1 k.k., jeżeli sprawca przestępstwa pojednał się z pokrzywdzonym, w szczególności w wyniku mediacji, i naprawił szkodę lub zadośćuczynił wyrządzonej krzywdzie, to pokrzywdzony może złożyć wniosek o umorzenie postępowania. W takiej sytuacji – co do zasady – organ prowadzący postępowanie będzie zmuszony do umorzenia postępowania. Nie uczyni tego jedynie, gdy zajdzie szczególna okoliczność uzasadniająca, że umorzenie postępowania byłoby sprzeczne z potrzebą realizacji celów kary.

Nie w każdej sytuacji możliwe jest umorzenie postępowania na wniosek pokrzywdzonego.

Przede wszystkim będzie to możliwe jedynie wówczas, gdy sprawca dopuści się występku zagrożonego karą nieprzekraczającą trzech lat pozbawienia wolności. Spośród przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu do tej grupy zalicza się zdecydowana większość przestępstw takiego rodzaju >patrz ramka.

W przypadku przestępstw popełnionych przeciwko mieniu umorzenie postępowania na wniosek pokrzywdzonego jest możliwe wówczas, gdy występek zagrożony jest karą nieprzekraczającą pięciu lat pozbawienia wolności. Spośród przestępstw przeciwko mieniu do tej grupy również zalicza się zdecydowana większość przestępstw takiego rodzaju >patrz ramka.

Umorzenie postępowania na wniosek pokrzywdzonego jest możliwe także w przypadku popełnienia występku z art. 157 § 1 k.k., a więc tzw. średniego uszczerbku na zdrowiu.

Ze względu na konieczność naprawienia szkody lub zadośćuczynienia wyrządzonej krzywdzie, a także konieczność uzyskania wniosku pokrzywdzonego, niemożliwe będzie umorzenie postępowania na podstawie art. 59a k.k. w przypadku tzw. przestępstw bez ofiar. Nie wchodzi to w rachubę także wówczas, gdy nie jest możliwe ustalenie pokrzywdzonego lub wszystkich pokrzywdzonych.

Wcześniejsza przemoc dyskwalifikuje

Z dobrodziejstwa umorzenia postępowania na wniosek pokrzywdzonego będzie mógł skorzystać wyłącznie sprawca, który nie był uprzednio skazany za przestępstwo umyślne z użyciem przemocy. W przypadku sprawcy, który popełnia przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, nawet jeśli kilkakrotnie był już za nie karany, nie będzie przeciwwskazań do skorzystania z dobrodziejstwa umorzenia postępowania na wniosek pokrzywdzonego. W tej grupie przestępstw nie ma bowiem takich, które popełniane są przy użyciu przemocy.

Inaczej będzie w sytuacji, kiedy sprawca najpierw dopuści się innego przestępstwa – np. rozboju z art. 280 k.k., a następnie dopuści się jednego z przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu – np. udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela z art. 300 § 1 k.k. Choć sprawca nie dopuścił się przestępstwa z art. 300 § 1 k.k. z użyciem przemocy, to jednak wcześniej był już za takie przestępstwo skazany – z art. 280 k.k., i wobec tego nie będzie możliwe umorzenie postępowania prowadzonego przeciwko niemu. Nawet jeśli pokrzywdzony, którego szkoda zostanie naprawiona, złoży taki wniosek.

Szkodę trzeba naprawić wszystkim

Dla uzyskania umorzenia postępowania ważne jest także to, by pojednanie się z pokrzywdzonym, naprawienie szkody lub zadośćuczynienie wyrządzonej krzywdzie nastąpiło na początkowym etapie postępowania. Przepisy wymagają, by nastąpiło to przed rozpoczęciem przewodu sądowego w pierwszej instancji. Do porozumienia się pokrzywdzonego ze sprawcą może zatem dojść na etapie postępowania przygotowawczego lub już po skierowaniu do sądu aktu oskarżenia, ale przed rozpoczęciem procesu.

Ważne jednak, by pojednanie się z pokrzywdzonym, naprawienie szkody lub zadośćuczynienie wyrządzonej krzywdzie rzeczywiście nastąpiło. Nie wystarczy tu więc – jak w przypadku warunkowego umorzenia postępowania na podstawie art. 66 par. 3 k.k. – uzgodnienie sposobu naprawienia szkody lub krzywdy.

Jeżeli sprawca swoim czynem wyrządził szkodę więcej niż jednemu pokrzywdzonemu, to musi się pojednać, naprawić szkodę oraz zadośćuczynić za wyrządzoną krzywdę wszystkim pokrzywdzonym. Dodatkowo każdy z takich pokrzywdzonych musi złożyć swój odrębny wniosek o umorzenie postępowania lub przyłączyć się do wniosku złożonego przez jednego z nich.

Autor jest prokuratorem Prokuratury Rejonowej Warszawa-Ochota

Arkadiusz Jaraszek, prokurator Prokuratury Rejonowej Warszawa Ochota

Umorzenie postępowania na wniosek pokrzywdzonego nie jest następstwem procesowego stwierdzenia faktu popełnienia czynu zabronionego. Nie dochodzi tu do przypisania sprawstwa. Umorzenie postępowania – odmiennie niż warunkowe umorzenie postępowania karnego – nie obala zatem chroniącego podejrzanego domniemania niewinności. Z tego powodu decyzję o umorzeniu postępowania na wniosek pokrzywdzonego może podjąć nie tylko sąd, lecz także prokurator.

Dla sprawcy zaletą takiego szybkiego zakończenia postępowania jest przede wszystkim fakt, że w toku postępowania nie będą czynione ustalenia co do jego sprawstwa. W konsekwencji nie poniesie on żadnej kary i nadal będzie mógł się legitymować zaświadczeniem o niekaralności – jeśli oczywiście wcześniej nie był skazany za żadne przestępstwo.

Natomiast dla pokrzywdzonego zaletą takiego sposobu zakończenia postępowania jest szybkie uzyskanie naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za wyrządzoną krzywdę.

Nadal duża liczba upadłości

Jak wynika z danych pochodzących z Monitora Sądowego i Gospodarczego, w ciągu ostatnich 12 miesięcy (lipiec 2014 r.–czerwiec 2015 r.) na skutek niewypłacalności działalność gospodarczą zakończyło 796 przedsiębiorstw. Tylko w czerwcu s zamknięto 60 firm. Wśród najczęstszych powodów bankructw przedsiębiorcy wskazują tzw. zatory płatnicze. Z danych Krajowego Rejestru Długów Biura Informacji Gospodarczej wynika, że im mniejsze przedsiębiorstwo, tym czas oczekiwania na zapłatę dłuższy. Najgorzej spośród czterech grup wyglądają mikroprzedsiębiorstwa, czyli firmy zatrudniające od jednej do dziewięciu osób. W tej grupie w ostatnim okresie czas oczekiwania na zapłatę się wydłużył i wynosi około czterech miesięcy. Firmy małe oczekują na zapłatę niewiele ponad trzy miesiące, z kolei firmy średnie i duże około dwóch miesięcy.

Więcej gospodarczych przestępstw

W pierwszym półroczu było mniej występków kryminalnych niż rok temu. Rośnie za to liczba przewinień gospodarczych. Tylko w pierwszych sześciu miesiącach tego roku popełniono prawie 54 tys. przestępstw tego typu. To o 4 tys. więcej niż w a tym samym okresie 2014 r.

Umorzenie przy przestępstwach przeciwko obrotowi

Umorzenie postępowania na wniosek pokrzywdzonego jest możliwe, gdy sprawca dopuści się występku zagrożonego karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności. Spośród przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu do tej grupy zaliczą się m.in.:

- sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa wyrządzenia spółce znacznej szkody majątkowej (art. 296 § 1a kk),

- nieumyślne wyrządzenie spółce znacznej szkody majątkowej (art. 296 § 4 kk),

- udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela (art. 300 § 1 kk),

- doprowadzenie do upadłości lub niewypłacalności firmy (art. 301 § 3 kk),

- zaspokojenie tylko wybranych wierzycieli (art. 302. § 1 kk),

- łapownictwo w postępowaniu egzekucyjnym (art. 302 § 2 i 3 kk),

- niwelowanie dokumentacji działalności gospodarczej prowadzące do wyrządzenia szkody majątkowej (art. 303 § 1 i 3 kk),

- wyzysk kontrahenta (art. 304 kk),

- zakłócenie przetargu publicznego (art. 305 § 1 i 2 kk),

- fałszowanie znaków identyfikacyjnych (art. 306 kk).

Kto może złożyć wniosek

Zgodnie z art. 59a § 1 k.k. umorzenie postępowania po pojednaniu się, naprawieniu szkody lub zadośćuczynieniu za doznaną krzywdę może nastąpić wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego. Zgodnie z art. 49 kodeksu postępowania karnego pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzonym może być także niemająca osobowości prawnej: instytucja państwowa lub samorządowa oraz inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną. Za pokrzywdzonego uważa się także zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia. W sprawach o przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową organy Państwowej Inspekcji Pracy mogą wykonywać prawa pokrzywdzonego, jeżeli w zakresie swego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania. Natomiast w sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji lub jednostki organizacyjnej, jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji lub jednostki organizacyjnej, prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania.