Solidarna odpowiedzialność członków zarządu za długi spółki

Niespłacone zobowiązania spółki z o.o. i bezskuteczna egzekucja z jej majątku w konsekwencji może stanowić problem dla zarządu spółki z o.o. Osoby zasiadające w zarządzie odpowiadają za długi solidarnie zgodnie z treścią art. 299 § 1 k.s.h. „jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania".

Odpowiedzialność członków zarządu jest solidarna, ma charakter odszkodowawczy. Odpowiadają oni za zobowiązania spółki, względem wierzycieli bez ograniczenia całym swoim majątkiem. W związku z tym członkowie odpowiadają razem za długi spółki jednak w przypadku, gdy wierzyciel zaspokoi swoje roszczenie z majątku jednego z dłużników, wówczas odpowiedzialność pozostałych wobec wierzyciela wygasa.

Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki ma charakter subsydiarny, gdyż jest to odpowiedzialność uzupełniająca. Dopiero gdy, egzekucja z majątku spółki staje się bezskuteczna wierzyciel subsydiarnie może mieć roszczenie wobec członków zarządu.

Bezskuteczna egzekucja

Do wykazania przesłanki bezskuteczności wystarczające jest uzyskanie postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego. Jednak pamiętać należy, że wykazanie przesłanki bezskuteczności egzekucji jest możliwe także za pomocą różnych środków dowodowych i nie musi być ona stwierdzona wyłącznie w postępowaniu egzekucyjnym.

W przypadku braku możliwości zaspokojenia się wierzyciela z majątku spółki, wierzyciel po uzyskaniu bezskuteczności egzekucji spółki często kontynuuje drogę sądową i kieruje swoje roszczenie wobec członków zarządu zadłużonej spółki.

W przypadku wystąpienia na drogę sądową przeciwko członkom zarządu o zapłatę za zobowiązania spółki końcowy wynik sprawy w dużej mierze zależy od aktywności członka zarządu. Aktywna postawa zarządu jako strony pozwanej w postępowaniu sądowym jest kluczowa do oddalenia takiego powództwa, albowiem na zarządzie spoczywa ciężar wykazania okoliczności wyłączających jego odpowiedzialność. Wierzyciel, aby wykazać odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. za długi spółki zobowiązany jest jedynie do wykazania istnienia zobowiązania spółki oraz bezskuteczności egzekucji z majątku spółki.

Powstanie roszczenia

Analizując przyczyny na podstawie, których zarząd spółki może argumentować brak swojej odpowiedzialności kluczowe jest ustalenie, kiedy powstało roszczenie wierzyciela względem spółki, albowiem członkowie zarządu spółki z o.o. odpowiadają za zobowiązania spółki, które powstały za czasów, kiedy pełnili oni swoje funkcje.

Odpowiedzialność związaną z bezskutecznością egzekucji określonego zobowiązania wobec spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ponoszą na podstawie art. 299. k.s.h. osoby będące członkami jej zarządu lub likwidatorami w czasie istnienia tego zobowiązania.

Za zobowiązania spółki odpowiadają członkowie zarządu w chwili ich istnienia, tj. od zaciągnięcia zobowiązania. Za zobowiązania spółki nie mogą odpowiadać zaś członkowie zarządu, którzy przed ich zaciągnięciem przestali pełnić te funkcje.

Jeśli skład zarządu spółki się zmieniał, to odpowiedzialność na zasadach określonych na podstawie art. 299. k.s.h. ponoszą osoby będące członkami zarządu w czasie istnienia zobowiązania spółki, którego egzekucja przeciwko tej spółce okazała się później bezskuteczna.

Sprawa przedawnienia

Oprócz tego zasadne jest rozważenie, czy roszczenie wierzyciela względem członków zarządu spółki z o.o. uległo przedawnieniu.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego do roszczeń wierzycieli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przeciwko członkom jej zarządu (art. 299 k.s.h.) mają zastosowanie przepisy o przedawnieniu roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym.

Zatem roszczenia wierzyciela ulegają przedawnieniu w terminie trzech lat od dnia, gdy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia nie dłużej jednak niż w terminie dziesięciu lat liczonych od dnia, gdy nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

Początkiem terminu przedawnienia będzie moment powstania roszczenia wobec spółki. Trzyletni termin przedawnienia biegnie w przypadku roszczenia z art. 299 § 1 k.s.h. na ogół od dnia bezskuteczności egzekucji wierzytelności objętej tytułem egzekucyjnym wystawionym przeciwko spółce. Z reguły bowiem już w chwili, gdy egzekucja tej wierzytelności okazuje się bezskuteczna, wierzyciele spółki dowiadują się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Przed dniem bezskuteczności egzekucji tej wierzytelności bieg przedawnienia roszczenia wobec członków zarządu nie może się rozpocząć, ponieważ dopiero w tym dniu powstają przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej przewidzianej w art. 299 k.s.h.

Kluczową rolę w uwolnieniu się od odpowiedzialności członka zarządu spółki z o.o. za jej zobowiązania pełnią przesłanki z art. 299 § 2 k.s.h. Po 1 stycznia 2016 r. krąg tych przesłanek poszerzył się z uwagi na nowelizację prawa upadłościowego i uchwalenie prawa restrukturyzacyjnego. Zaznaczyć jednak trzeba, że zgodnie z art. 449 prawa restrukturyzacyjnego w sprawach, w których przed dniem wejścia w życie ustawy wpłynął wniosek o ogłoszenie upadłości, stosuje się przepisy dotychczasowe. W kontekście odpowiedzialności z art. 299 k.s.h. powyższą normę należy rozumieć w ten sposób, że do stwierdzenia powstania odpowiedzialności przed 1 stycznia 2016 r., uwzględnić trzeba dotychczasową treść art. 299 k.s.h.

Czas na wniosek

Bierność członków zarządu w przypadku wystąpienia niewypłacalności spółki (zagrożenia niewypłacalności w postępowaniu restrukturyzacyjnym) skutkować może ich osobistą odpowiedzialnością odszkodowawczą wobec wierzycieli spółki.

Dla uwolnienia się od odpowiedzialności z art. 299 § 2 k.s.h. nie wystarczy złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, czy zatwierdzenie układu. Czynności te muszą nastąpić we właściwym czasie.

Jeżeli zarząd spółki dojdzie do wniosku, że spółka, stała się niewypłacalna ma obowiązek w terminie 30 dni (przed 1 stycznia 2016 r. – dwa tygodnie), w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Taki sam skutek wobec członków zarządu odniesie złożenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości przez wierzyciela spółki.

Nie odniesie takiego skutku wniosek o ogłoszenie upadłości, który został prawomocnie zwrócony, albo odrzucony.

Trzeba jednocześnie dodać, że zgodnie z nowym brzmieniem art. 299 § 4 k.s.h. członek zarządu, nie ponosi odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji.

Odpowiedzialność członka zarządu wyłącza także brak winy w każdej postaci w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości, a zatem członek zarządu nie będzie odpowiadał, jeśli nie podjął stosownych działań z winy nieumyślnej. Brak winy może wiązać się z różnymi okolicznościami. Istotne jest jedynie, aby te okoliczności powodowały brak możliwości stwierdzenia istnienia podstawy do ogłoszenia upadłości, pomimo dołożenia należytej staranności przez członka zarządu.

W przypadku, gdy zarząd spółki nie dopełnił obowiązków związanych ze złożeniem wniosku o upadłość lub nie wydano postanowień w zakresie restrukturyzacji lub zatwierdzenia układu pozwany zarząd uwolni się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że pomimo nie zaistnienia tych przesłanek wierzyciel nie poniósł żadnej szkody.

Rozmiarem szkody będzie różnica pomiędzy tym, co wierzyciel mógł w wyniku wszczęcia postępowania upadłościowego uzyskać, a rzeczywistym stanem zaspokojenia jego roszczeń. Skuteczne powołanie się przez członka zarządu na omawianą przesłankę wymaga więc wykazania przez niego, że stopień zaspokojenia wierzyciela byłby identyczny także w sytuacji zgłoszenia we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości. Decydujące znaczenie ma zatem stan majątku spółki w chwili właściwej dla złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a nie chwila umorzenia prowadzonej przeciwko spółce egzekucji z powodu jej bezskuteczności.

Istotne jest wykazanie, że wierzyciel nie uzyskałby w postępowaniu upadłościowym (lub restrukturyzacyjnym), zaspokojenia swej należności ze względu na brak wystarczającego majątku spółki.

Na przykładzie postępowania upadłościowego pozwany powinien zatem udowodnić, odwołując się do stanu majątkowego spółki istniejącego w czasie właściwym do zgłoszenia upadłości, że z uwagi na kolejność zaspokajania się wierzycieli z masy upadłości (składników majątkowych upadłej spółki), zaspokojenie należności powoda nie byłoby możliwe z masy upadłości.

W trakcie podziału masy upadłości należności podlegające zaspokojeniu z funduszów masy upadłości dzieli się na kategorie, zaś jeżeli suma przeznaczona do podziału nie wystarcza na zaspokojenie w całości wszystkich należności, to te z dalszej kategorii zaspokaja się dopiero po zaspokojeniu w całości należności poprzedzającej kategorii. Gdy majątek nie wystarcza na zaspokojenie w całości wszystkich należności tej samej kategorii, należności te zaspokaja się stosunkowo do wysokości każdej z nich.

Brak szkody wierzyciela powoduje, że powództwo wobec pozwanych członków zarządu podlega oddaleniu w całości.

Opinia autora

Andrzej Wesołek, adwokat w Kancelarii Radców Prawnych i Adwokatów Nowakowski i Wspólnicy spółka komandytowa

Kwestia wykazania braku odpowiedzialności członków zarządu z art. 299 k.s.h. wymaga od członków zarządu i ich pełnomocnika zaangażowania w celu wykazania braku ich odpowiedzialności. Brak jakiejkolwiek aktywności pozwanego zarządu przy jednoczesnym wykazaniu przez wierzyciela wysokości wierzytelności względem spółki z o.o. i bezskuteczności jej egzekucji, zawsze prowadzić będzie do zasądzenia pełnej kwoty żądania. Sąd nie jest władny z urzędu do analizowania przesłanek wyłączających odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki.

Uwolnienie się od odpowiedzialności

Zgodnie z brzmieniem art. 299 k.s.h. członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności za długi spółki z o.o. jeżeli wykaże, że:

- we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o:

- otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo,