Odpowiedzialność karna na gruncie polskiego ustawodawstwa nie została uregulowana wyłącznie w Kodeksie karnym. Przepisy karne za naruszenie norm prawnych zawiera obecnie wiele ustaw, jak choćby ustawa o gospodarce nieruchomościami czy prawo ochrony środowiska. Wskazanie wszystkich możliwych podstaw odpowiedzialności karnej przy sprawowaniu funkcji członka zarządu jest zatem bardzo utrudnione. Zależy to przede wszystkim od branży w jakiej działa dane przedsiębiorstwo, a nadto od funkcji sprawowanej w zarządzie. Największe ryzyko ewentualnej odpowiedzialności ponoszą zazwyczaj członkowie zajmujący się sprawami finansowymi. Jako główne podstawy ewentualnej odpowiedzialności karnej lub skarbowej zarządu można jednak wskazać przede wszystkim Kodeks karny, Kodeks karny skarbowy i Kodeks spółek handlowych.
Przestępcze działanie
W praktyce odpowiedzialność karna przy wykonywaniu funkcji członka zarządu dotyczy głównie przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu i wiarygodności dokumentów. Dyspozycje tych norm prawnych najłatwiej bowiem wypełnić przy prowadzeniu spraw spółki. Niejednokrotnie bardziej przyczynia się do tego niski poziom świadomości prawnej niż zła wola. Praktyką nierzadko spotykaną jest podpisywanie pism opatrzonych datą wsteczną, tj. datą wcześniejszą niż data złożenia podpisu. Działanie takie, w zależności od okoliczności i treści pisma, może wypełniać znamiona przestępstwa albowiem narusza wiarygodność dokumentu. Inną często spotykaną praktyką jest wypełnianie druków in blanco opatrzonych podpisami. Co prawda wypełnienie blankietu samo w sobie nie jest przestępstwem, ale wypełnienie go niezgodnie z wolą osoby, która złożyła pod nim podpis albo na jej szkodę stanowi już przestępstwo. W praktyce pojawia się wtedy problem z badaniem faktycznej woli osoby, która złożyła swój podpis na dokumencie. Powyższe przykłady ilustrują, że niejednokrotnie niski poziom świadomości prawnej może przyczynić się do popełnienia przestępstwa.
Fakturowe poprawki
Swoistym novum wprowadzonym przez ustawodawcę 1 marca 2017 r. jest poszerzenie katalogu przestępstw przeciwko wiarygodności dokumentów o przestępstwa związane z fałszowaniem faktur (art. 271a, 277a - 277d K.k). Osoba, która w celu późniejszego wykorzystania podrabia lub przerabia fakturę w zakresie okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub jej zwrotu lub takiej faktury jako autentycznej używa, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Wprowadzone zmiany są odpowiedzią na wyłudzenia podatku VAT i realizacją zapowiadanego uszczelniania systemu podatkowego. Nie sposób nie zauważyć jednak wyraźnie rysującej się dysproporcji w sankcji karnej za przestępstwo fałszerstwa materialnego (zagrożone maksymalnie karą 5 lat pozbawienia wolności), a przestępstwa sfałszowania faktur (zagrożone karą 8 lat pozbawienia wolności). O ile część dyspozycji (przerobienie lub podrobienie faktury) może być wypełniona tylko umyślnie, tak posłużenie się podrobioną fakturą nie zawsze (zamiar ewentualny). W takim wypadku powstaje wątpliwość czy np. uczestnictwo w karuzeli VAT - owskiej zawsze będzie traktowane jako posłużenie się podrobioną fakturą. Należy bowiem pamiętać, że większość tego typu wyłudzeń opiera się również o uczciwych podatników, którzy nie zdają sobie sprawy z faktu, że są częścią przestępczego procederu. Wprowadzone przepisy odnoszą się przede wszystkim do członków zarządów. To oni bowiem kierując spółką ponoszą odpowiedzialność za jej działania.
Uchybienia skarbowe
W przypadku spółek prawa handlowego odpowiedzialność na gruncie K.k.s. ponosi ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi spółki. Z pewnością są to więc członkowie zarządu spółki, ewentualnie prokurent lub pełnomocnik spółki. Najważniejsza reguła K.k.s. stanowi, że odpowiedzialność jest ponoszona jedynie za zachowania umyślne. Natomiast odpowiedzialność za zachowania nieumyślne możliwa jest wyłącznie wtedy, jeżeli kodeks wyraźnie tak stanowi. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia. Brak świadomości prawnej nie wyłącza jednak umyślności.
Pomimo, iż przestępstwo skarbowe można popełnić tylko umyślnie, z uwagi na zawiłość przepisów podatkowych nie jest popełnić trudno. Również agresywna optymalizacja może doprowadzić do sytuacji zakwestionowania przez organy skarbowe niektórych transakcji i w konsekwencji spowodować uszczuplenie należności publicznoprawnej w wysokości kwalifikującej takie działanie jako przestępstwo skarbowe. Z pomocą przychodzi tutaj instytucja tzw. czynnego żalu, jak i możliwość późniejszego skorygowania deklaracji podatkowych. Zgodnie z wprowadzonym z dniem 1 marca 2017 r. art. 16a K.k.s. nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, kto złożył prawnie skuteczną korektę deklaracji podatkowej i w całości uiścił, niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ, należność publicznoprawną uszczuploną lub narażoną na uszczuplenie. Na gruncie prawa skarbowego, w przeciwieństwie do prawa karnego, w niektórych przypadkach możliwe jest uniknięcie odpowiedzialności karnej po popełnieniu czynu. Powyższa możliwość przewiduje jednak pewne ograniczenia w stosowaniu czynnego żalu, który nie dotyczy osób które kierowały wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego, zorganizowały grupę przestępczą lub wykorzystały uzależnienie innej osoby poleciły jej wykonanie przestępstwa skarbowego.
