Fundusze unijne: wskazanie celów projektu nie może być przypadkowe

Decyzja o przyznaniu dofinansowania jest zawsze poprzedzona oceną projektu zgłaszanego przez przedsiębiorcę. Na tę składa się zwykle weryfikacja kryteriów formalnych i merytorycznych. Te pierwsze muszą być spełnione, drugie zaś mogą mieć zarówno charakter obligatoryjny, jak i fakultatywny. Te ostatnie służą rozstrzygnięciu, które wnioski w szczególności zasługują na wsparcie, jeżeli do oceny trafiło ich dużo i wiadomo, że dla wszystkich chętnych pieniędzy na dotacje nie starczy. Dlatego wiele kryteriów fakultatywnych nie opiera się na ocenie zerojedynkowej (tak/nie), jak to jest przy kryteriach formalnych lub obligatoryjnych, ale zakłada pewien przedział punktowy (np. wniosek może otrzymać od 0 do 5 punktów w zależności od stopnia spełnienia danego kryterium). W ten sposób kryteria te pozwalają stworzyć listę rankingową projektów: od tych najwyżej ocenionych do tych, które punktów zdobyły nieco mniej.

W zależności od rodzaju programu (np. „Inteligentny rozwój", „Polska wschodnia", program regionalny województwa pomorskiego) i konkretnego działania (np. 3.2.1 „Badania na rynek" programu „IR", 1.4 „Internacjonalizacja MSP" programu „PW") wykaz kryteriów będzie nieco inny, tak aby pomóc w wyłonieniu tych projektów, które w największym stopniu przystają do jego celów i zakładanych rezultatów.

Liczne dążenia

Wynika z tego, że każdy projekt unijny nie tylko ma realizować własne cele, założenia, przyczyniać się do rozwoju konkretnej firmy, ale także wpisywać się w cele i założenia danego działania (z którego środków jest akurat finansowany, którego dotyczy konkurs, w którym staruje przedsiębiorca). W związku z tym nie powinno dziwić, że zawsze można się spotkać z kryterium o takiej lub podobnej treści: wskaźniki projektu są obiektywnie weryfikowalne i odzwierciedlają założone cele projektu. W praktyce przy ocenie tego kryterium pod uwagę brane są następujące elementy:

- cele projektu są wyrażone poprzez zadeklarowane i uzasadnione we wniosku wskaźniki (wskaźniki muszą odzwierciedlać specyfikę projektu i jego rezultaty – muszą być adekwatne do założeń projektu),

- poprawność konstrukcji wskaźników (czy są one tak skonstruowane , aby na podstawie danych można było obiektywnie określić ich poziom wyjściowy, a następnie poziom w trakcie realizacji projektu i poziom docelowy),

- metodologię konstrukcji poszczególnych wskaźników (przedsiębiorca podając wskaźniki musi wskazać, na podstawie jakich danych je skonstruował, wg jakiej formuły i przy jakich założeniach),

- realność osiągnięcia wskaźników.

Dlaczego kwantyfikacja celów i rezultatów projektu, a następnie ich ocena pod kątem ich spełnienia jest tak ważna? Przede wszystkim dlatego, że dotacje unijne są przyznawane nie za osiągnięte rezultaty, ale za obietnicę ich uzyskania.

Pieniądze za obietnice

Unijne projekty, w szczególności te realizowane przez firmy, gdzie występuje tzw. efekt zachęty, to przecież przyszłość. Dofinansowanie jest przyznawane na projekty, które będą rozpoczynane, względnie są na jakimś etapie realizacji, ale generalnie nie są zakończone (czasami mogą być zakończone przy mniejszych projektach finansowanych w oparciu o tzw. pomoc de minimis). Innymi słowy przedsiębiorca obiecuje, że coś osiągnie: wprowadzi pięć nowych produktów, zastosuje nową metodę produkcji, wdroży wyniki badań i dzięki temu będzie oferował na rynku zupełnie nową usługę, zastosowane technologie pozwolą osiągnąć 20 proc. oszczędność (prądu, wody, surowców), 15 proc. energii będzie pobierał z zainstalowanych urządzeń wykorzystujących odnawialne źródła energii, utworzy trzy nowe stanowiska pracy itp.

Te wszystkie obietnice są oceniane i właśnie ich zakres oraz jakość decydują o przyznaniu dofinansowania (bądź odmowie jego udzielenia). Przykładowo przy dwóch równie dobrych projektach inwestycyjnych, zakładających wdrożenie innowacji, jedna firma zadeklarowała że wprowadzi trzy nowe produkty, a druga zadeklarowała, że aż cztery. Załóżmy, że ilość nowych produktów była kryterium rozstrzygającym (uwzględniając wszystkie inne kryteria firmy miały tyle samo punktów), w związku z czym druga firma otrzymała dotację, a dla pierwszej środków nie starczyło.

Ostatecznie musi więc dojść do weryfikacji tego, czy firma wywiązała się ze swoich zobowiązań, a jeżeli okaże się, że przeszacowała zakładane rezultaty i nie będzie wstanie ich osiągnąć, będzie jej grozić pomniejszenie dotacji, a nawet jej odebranie. Nie może być bowiem tak, że przedsiębiorca celowo zawyżałby wskaźniki celów i rezultatów, aby w ten sposób pokonać konkurentów o unijne środki, i nie spotykałaby go za to kara w przypadku ich niespełnienia.

Tym samym, przedsiębiorca przygotowując projekt musi określić w sposób jednoznaczny jego cel. Następnie ten cel musi znaleźć odzwierciedlenie we wskaźnikach produktu i rezultatu. Ze względu na postanowienia umowy o dofinansowanie, które zwykle przewidują obniżenie dofinansowania w przypadku niepełnego zrealizowania celów, istotne jest, aby wskaźniki miały wszystkie przymioty odzwierciedlone w opisie kryterium.

Należy pamiętać, że wykorzystanie dofinansowania zgodnie z przeznaczeniem (czyli zarówno sfinansowanie zakupów objętych wnioskiem o dofinansowanie, ale także osiągnięcie celu projektu), jest obowiązkiem wnioskodawcy wynikającym z postanowień umowy o dofinansowanie, ale także z przepisów ustawy o finansach publicznych. Wskaźniki muszą zatem odzwierciedlać cele projektu.

Instrukcja Agencji

Aby lepiej zrozumieć ocenę kryterium wiarygodności i przejrzystości wskaźników, warto odwołać się do poradnika Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, która wprawdzie przygotowała go na potrzeby konkretnego działania „Badania na rynek", ale uwzględniając różnice pomiędzy programami wsparcia, można z powodzeniem z niego skorzystać. Akurat w działaniu „Badania na rynek" celem projektu jest wdrożenie wyników prac B+R poprzez ich zastosowanie w nowym lub znacząco ulepszonym produkcie. Oznacza to, że przedsiębiorca musi odzwierciedlić we wskaźnikach nie tylko wdrożenie wyników prac B+R, ale także pełne rozumienie tego wdrożenia, wyrażające się w nowych cechach i funkcjonalnościach planowanego do wdrożenia produktu, które wynikają z wcześniej przeprowadzonych prac B+R.

Jak wskazują autorzy poradnika „Badania na rynek – jak dobrze przygotować projekt w ramach działania" ocenę negatywną w kryterium otrzymywały więc projekty, w których we wskaźnikach nie odzwierciedlono celów projektu. Tymczasem wnioskodawca ma obowiązek określenia wskaźników rezultatu dotyczących nowych funkcjonalności i cech dotyczących produktu wdrażanego w ramach projektu. Przedsiębiorca sam definiuje nazwy wskaźników, jednostki miar oraz wartości bazowe i docelowe, jednakże przy zachowaniu zasady, że zaproponowana metodologia umożliwi obiektywny pomiar wartości wskaźnika w trakcie i po zakończeniu projektu.

Wskaźniki określające cechy i funkcjonalności nowego produktu stanowią bardzo istotny element projektu i są niezbędne do jego oceny. W tych wskaźnikach należy zatem zadeklarować zmianę, która zajdzie w produkcie w wyniku zrealizowania projektu. Zmiana musi zostać odzwierciedlona zgodnie ze specyfiką dotyczącą danej cechy czy funkcjonalności. Jeśli np. produkt będzie charakteryzował się niższą energochłonnością, należy wskazać jako wartość bazową poziom wyjściowy produktu w odpowiedniej jednostce, a następnie poziom docelowy w tej samej jednostce – lub w procentach w odniesieniu do tej jednostki.

Wskazanie samego faktu zaistnienia zmiany (w jednostce „sztuka") nie jest prawidłowe, gdyż nie obrazuje konkretnego celu zakładanego przez przedsiębiorcę w tym aspekcie – odróżnienie produktu od konkurencji i znaczące ulepszenie powinien on zdefiniować jako istotną zmianę w wartości danej cechy (np. energochłonności) – bo tylko taka zmiana pozycjonuje jego produkt jako konkurencyjny. Jakakolwiek, niewielka zmiana w wartości danej cechy nie zapewnia osiągnięcia celu projektu. Stąd formułowanie wskaźników dotyczących cech czy funkcjonalności w sposób „zerojedynkowy" nie jest prawidłowe.

We wniosku należy zatem zadbać o taką konstrukcję wskaźników, aby jednocześnie odzwierciedlały w pełni założone cele projektu oraz były one obiektywnie weryfikowalne. Tylko w takim przypadku mogą one zostać uznane za spełniające omawiane kryterium. ©?

masz pytanie, wyślij e-mail do autora: m.koltuniak@rp.pl

Przykład z konkursu NCBiR

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju odpowiada m.in. za realizację działania 1.1 „Projekty B+R przedsiębiorstw", które finansuje badania przemysłowe i prace rozwojowe realizowane przez przedsiębiorców. W jego przypadku odwołanie do celów i rezultatów można odnaleźć w kryterium: „Zaplanowane prace B+R są adekwatne do osiągnięcia celu projektu, a ryzyka z nimi związane zostały zdefiniowane".

W ramach kryterium ocenie podlega, czy:

- w kontekście wskazanej potrzeby społecznej/gospodarczej/rynkowej problem technologiczny został poprawnie zidentyfikowany i precyzyjnie określony,

- zaplanowane prace B+R są adekwatne (tzn. niezbędne, wystarczające i uzasadnione) do osiągnięcia celu projektu/rozwiązania problemu technologicznego,

- planowane prace B+R zostały podzielone na jasno sprecyzowane i układające się w logiczną całość etapy,

- precyzyjnie (w sposób mierzalny) określono efekt końcowy/kamień milowy każdego z etapów oraz wpływ braku jego osiągnięcia na zasadność kontynuacji projektu,

- zakładane rezultaty prac B+R są możliwe do osiągnięcia w kontekście zakładanego harmonogramu,

- wydatki są adekwatne do zaplanowanych w projekcie prac B+R,

- zidentyfikowano i precyzyjnie opisano najistotniejsze ryzyka związane z pracami B+R (w tym ewentualne inne niż technologiczne ryzyka /zagrożenia/wymogi prawno-administracyjne).

Ocena dokonywana jest w skali od 0 do 5, przy czym liczba przyznanych punktów oznacza, że projekt spełnia dane kryterium w stopniu:

- 5 – doskonałym,

- 4 – bardzo dobrym,

- 3 – dobrym,