Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z zaciąganiem i realizacją zobowiązań o charakterze cywilnoprawnym. Wynikają one najczęściej z obrotu gospodarczego z kontrahentami. Jego efektem jest powstanie zobowiązań w związku z nabyciem od nich towarów bądź usług albo z naliczeniem odsetek za opóźnienie w płatnościach. Pomiędzy stronami transakcji handlowych może dochodzić także do zawarcia porozumienia, w wyniku którego przysługująca przedsiębiorcy od innej firmy wierzytelność zostaje w całości lub w części umorzona. Z art. 508 kodeksu cywilnego wynika zasada, że zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje. Często jednak zwłaszcza drobni przedsiębiorcy zapominają, że dokonane na ich rzecz umorzenie wierzytelności nie jest obojętne podatkowo. Stosownie bowiem do art. 14 ust. 2 pkt 6 ustawy o PIT za przychody z działalności gospodarczej uznaje się również wartość umorzonych lub przedawnionych zobowiązań (z zastrzeżeniem art. 14 ust. 3 pkt 6 ustawy o PIT, odnoszącego się do umorzonych zobowiązań w związku z postępowaniem restrukturyzacyjnym lub upadłościowym), w tym z tytułu zaciągniętych kredytów (pożyczek), z wyjątkiem umorzonych pożyczek z Funduszu Pracy. Z przepisu tego wynika, że zarówno umorzone, jak i przedawnione zobowiązania są co do zasady uznawane za przychód podatnika z działalności gospodarczej. Podobna kwalifikacja w zakresie umorzonych i przedawnionych zobowiązań obowiązuje w przepisach o CIT. Artykuł 12 ust. 1 pkt 3 lit. a tej ustawy ustala, że przychodami (z zastrzeżeniem regulacji szczególnych) jest także wartość (z zastrzeżeniem art. 12 ust. 4 pkt 8 ustawy o CIT) umorzonych lub przedawnionych zobowiązań, w tym z tytułu zaciągniętych pożyczek (kredytów), z wyjątkiem umorzonych pożyczek z Funduszu Pracy. Umorzenie bądź upływ terminu przedawnienia zobowiązania wiąże się zatem z koniecznością rozpoznania przychodu w rozliczeniach PIT i CIT, oczywiście jeżeli w konkretnej sytuacji nie zachodzi przypadek szczególny (np. umorzenie zobowiązania w związku z postępowaniem upadłościowym lub restrukturyzacyjnym).

Ciekawym zagadnieniem jest umorzenie naliczonych kontrahentowi odsetek za opóźnienie w zapłacie. Odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych naliczane są na podstawie ustawy z 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Czy umorzenie odsetek naliczonych przez wierzyciela należy traktować jako przychód podatkowy? O ile przychody z odsetek rozpoznaje się na zasadzie kasowej, o tyle trudno te zasady przypisać wprost do sytuacji anulowania naliczonych kontrahentowi odsetek za zwłokę w zapłacie wierzytelności. Artykuł 12 ust. 4 pkt 2 ustawy o CIT (art. 14 ust. 3 pkt 2 ustawy o PIT) wskazuje bowiem, że za przychody nie uznaje się kwot naliczonych, lecz nieotrzymanych odsetek od należności, w tym również od udzielonych pożyczek. Za kwalifikacją uznania za przychód podatkowy umorzonych odsetek opowiedział się m.in. WSA w Bydgoszczy w wyroku z 5 lipca 2016 r. (I SA/Bd 253/16): „(...) nietrafne jest wywodzenie podatkowej neutralności umorzenia odsetek za zwłokę naliczonych z tytułu zwłoki w dokonaniu zapłaty, z uwagi na zastosowanie zasad kasowych przy zaliczaniu odsetek do przychodów podatkowych (art. 12 ust. 4 pkt 2 u.p.d.o.p.) i kosztów ich uzyskania (art. 16 ust. 1 pkt 11 u.p.d.o.p.)". Opinię tę potwierdza np. interpretacja Izby Skarbowej Poznaniu z 3 października 2014 r. (ILPB3/423-318/14-2/PR). Warto jednak zaznaczyć, że w orzecznictwie i stanowiskach fiskusa można spotkać także pogląd przeciwny (por. interpretację Izby Skarbowej w Katowicach z 30 marca 2015 r., IBPBI/2/423-1565/14/PC).

Autor jest doradcą podatkowym