KAS zażąda dokumentów bez kontroli podatkowej

W wyniku obowiązujących od 1 marca br. zmian w przepisach o administracji skarbowej zwiększono uprawnienia organów. Niestety, w wielu przypadkach nastąpiło to kosztem gwarancji dla podmiotów podlegających kontroli.

Publikacja: 17.07.2017 07:00

KAS zażąda dokumentów bez kontroli podatkowej

Foto: 123RF

Dziś w toku kontroli celno-skarbowej nie wszczyna się kontroli podatkowej. Relacja między postępowaniem kontrolnym a kontrolą podatkową była inaczej uregulowana do końca lutego br. Wówczas wszczęcie kontroli podatkowej w ramach postępowania kontrolnego było fakultatywne, co wzbudzało liczne wątpliwości. W odniesieniu do kontroli celno-skarbowej nie jest już zatem zasadne wystosowywanie przez podmioty kontrolowane argumentacji o możliwym obejściu przepisów o kontroli podatkowej(a w konsekwencji także przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej) przez kontrolujących, czy też o wykonywaniu czynności ściśle związanych ze specyfiką kontroli podatkowej bez formalnego wszczynania tej procedury. Jednocześnie ustawodawca zareagował na kontrowersje, które pojawiły się na gruncie prawa karnego skarbowego, co do relacji pomiędzy pojęciami „postępowanie kontrolne" i „kontrola skarbowa".

Jak było przed reformą...

W stanie prawnym obowiązującym do końca lutego 2017 roku wszczęcie kontroli podatkowej w toku postępowania kontrolnego było fakultatywne. Po rozpoczęciu postępowania kontrolnego organ mógł wszcząć kontrolę podatkową. Przepisy nie precyzowały jednak przesłanek warunkujących konieczność zbierania materiału dowodowego w jej toku. Wobec tego organy stosowały za pośrednictwem art. 31 ustawy o kontroli skarbowej (dalej: u.k.s.) przepisy o postępowaniu podatkowym uregulowanym w ordynacji podatkowej, bez formalnego wszczynania kontroli podatkowej.

W orzecznictwie podkreślano (np. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 15 lipca 2011 r., I FSK 849/11), że część uprawnień przysługuje organom kontroli skarbowej wyłącznie w toku kontroli podatkowej, część natomiast może być realizowana zarówno w toku postępowania kontrolnego, jak i kontroli podatkowej. Jednocześnie brakowało norm, które wprost regulowałyby zakres poszczególnych kategorii uprawnień. Taki stan prowadził do licznych sporów i braku pewności co do legalności działania organu w konkretnym przypadku. Samo orzecznictwo bardzo sceptycznie podchodziło przy tym do koncepcji obejścia przepisów o kontroli podatkowej, pomimo solidnej podstawy aksjologicznej – aby uznać racjonalność tego zarzutu, wymagane były jednoznaczne oraz jaskrawe okoliczności konkretnego przypadku.

...a jak jest obecnie

W stanie prawnym obowiązującym od 1 marca br. organom kontroli celno-skarbowej wprost przyznano kompetencję do przeprowadzania czynności kontrolnych szeroko wymienionych w ustawie o Krajowej Administracji Skarbowej, w dodatku bez wszczynania kontroli podatkowej. Wyeliminowano w ten sposób występującą w poprzednim stanie prawnym wątpliwość co do zakresu uprawnień w ramach postępowania kontrolnego, w toku którego nie została wszczęta kontrola podatkowa. Obecnie samo wszczęcie kontroli celno-skarbowej wystarczy do wykonywania czynności kontrolnych w pełnym ich spektrum, wskazanym w ustawie o KAS. Nie ma również wątpliwości, że do kontroli celno-skarbowej nie stosuje się gwarancji dla kontrolowanych przedsiębiorców, które są ustanowione w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej (art. 93 ustawy o KAS) – m.in. ograniczenia czasu trwania kontroli, zakazu kontroli równoczesnych, prawa do złożenia sprzeciwu.

Ustawodawca wprowadził również zmianę w art. 83 kodeksu karnego skarbowego (dalej: k.k.s.), który aktualnie stanowi wprost również o penalizacji utrudniania kontroli celno-skarbowej.

Kara za utrudnianie

W stanie prawnym obowiązującym do końca lutego br., wskutek pociągania przez organy kontroli skarbowej do odpowiedzialności za wykroczenie (przestępstwo) skarbowe, którego znamiona zostały uregulowane w art. 83 k.k.s., kluczowe znaczenie miał stosunek pojęć „kontrola skarbowa" i „postępowanie kontrolne". Obecnie do cech tego przestępstwa lub wykroczenia należy utrudnianie osobie uprawnionej przeprowadzenia kontroli celno-skarbowej (w poprzednim stanie prawnym: kontroli skarbowej). Utrudnianie to może polegać w szczególności na nieokazaniu tej osobie – wbrew żądaniu – księgi lub innych dokumentów dotyczących prowadzonej działalności gospodarczej a także na niszczeniu, uszkadzaniu, czynieniu bezużytecznymi, ukrywaniu lub usuwaniu dokumentów.

Wobec wyraźnego brzmienia przepisu stanowiącego o utrudnianiu kontroli podatkowej lub skarbowej, pojawiła się wątpliwość czy dotyczy on także utrudniania postępowania kontrolnego, w toku którego nie była prowadzona kontrola podatkowa. Wątpliwość ta nabrała tym większego znaczenia po kontrowersyjnym wyroku Sądu Najwyższego, w którym stwierdzono, że postępowanie kontrolne na gruncie ustawy o kontroli skarbowej stanowi kontrolę skarbową w rozumieniu art. 83 k.k.s. (wyrok Sądu Najwyższego z 17 kwietnia 2014 r., V KK 354/13). Takie podejście było szeroko krytykowane w doktrynie, głównie z powodu objęcia odpowiedzialnością karną na podstawie nie dość precyzyjnej regulacji (szerzej zagadnienie opisuje glosa do ww. wyroku autorstwa mec. B. Rodaka, opublikowana w Monitorze Podatkowym nr 10/2015).

Od 1 marca 2017 roku ustawodawca dostosował zatem art. 83 k.k.s. do znowelizowanego stanu prawnego oraz zastąpił pojęcie „kontrola skarbowa", pojęciem „kontrola celno-skarbowa". Zmiana ta powoduje, że obecnie nie ulega już wątpliwości, iż utrudnianie kontroli celno-skarbowej, polegające np. na niewydaniu – mimo wezwania – ksiąg, skutkuje narażeniem na odpowiedzialność za przestępstwo skarbowe. Czyn taki jest zagrożony karą grzywny do 720 stawek dziennych (w 2017 r. od 666,7 zł do nawet 19 199 995,12 zł). W wypadku mniejszej wagi podmiot podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe (od 1/10 do dwudziestokrotności minimalnego wynagrodzenia, zatem od 200 zł do 40 000 zł; w drodze mandatu karnego maksymalnie 4000 zł).

Uwaga! Odpowiedzialność z art. 83 k.k.s. może ponieść nie tylko kontrolowany, ale również na przykład jego pracownik, podmiot prowadzący księgi czy przechowujący dokumenty.

Wątpliwości się pojawią

Zrezygnowanie z fakultatywności wszczynania kontroli podatkowej na rzecz zupełnego wyeliminowania tego trybu na gruncie kontroli celno-skarbowej oraz zmiana brzmienia art. 83 k.k.s. nie oznacza oczywiście, że w przypadku kontroli celno-skarbowej wątpliwości co do odpowiedzialności z art. 83 k.k.s. przestanie istnieć. Zupełnie możliwe jest bowiem przedstawienie żądania wykonania określonych czynności na podstawie nieprawidłowo wszczętej kontroli celno-skarbowej, przez nieuprawnione osoby czy też w zakresie nadmiernym i nieprzewidzianym wprost w ustawie (np. poprzez wymóg dostarczenia kserokopii dokumentacji księgowej, gdy organy mają prawo jedynie samodzielnie sporządzać kopie dokumentów). W takim przypadku podatnik bądź pełnomocnik nadal ma prawo odmówić uczynienia zadość żądaniu organu, bez narażenia się na odpowiedzialność za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe.

podstawa prawna: Rozdział V ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 1829 ze zm.)

podstawa prawna: art. 23, art. 48, art. 53 i art. 83 ustawy z 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 2137 ze zm.)

podstawa prawna: Ustawa z 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (DzU z 2016 r. poz. 1947 ze zm.)

podstawa prawna: Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. DzU z 2017 r., poz. 201 ze zm.)

podstawa prawna: Ustawa z 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 720 ze zm., akt uchylony – obowiązujący do 28 lutego 2017 r.)

Zdaniem autora

Organy zyskały groźne narzędzia do walki z przestępczością podatkową - Artur Tim, doradca podatkowy, prawnik w Departamencie Doradztwa Podatkowego i Prawnego Kancelarii Prawno-Podatkowej Mariański Group w Łodzi

Omawiane w artykule zmiany zwiększają precyzję regulacji oraz kończą występujące w pewnym obszarze od lat wątpliwości – w tym zakresie nowelizacja zasługuje na pozytywną ocenę. Z drugiej strony, zmiany te, niestety, doskonale współgrają z tendencją, dającą się zaobserwować na gruncie ustawy o KAS, ogólnego zwiększenia uprawnień organów, które nastąpiło również kosztem gwarancji dla podmiotów podlegających kontroli. Przykładowo, organy celno-skarbowe uzyskały 1 marca 2017 r. uprawnienie do użycia wobec przedsiębiorcy siatki obezwładniającej (w poprzednim stanie prawnym nie przysługiwało ono inspektorom i pracownikom kontroli skarbowej).

Reforma systemu prawa podatkowego jest koniecznością, w szczególności potrzebne jest wprowadzenie skutecznego narzędzia do walki z przestępczością podatkową, ale w przypadku reformy z 1 marca 2017 roku nie ma żadnej gwarancji proceduralnej, że daleko idące uprawnienia będą wykorzystywane tylko w najpoważniejszych przypadkach.

Dziś w toku kontroli celno-skarbowej nie wszczyna się kontroli podatkowej. Relacja między postępowaniem kontrolnym a kontrolą podatkową była inaczej uregulowana do końca lutego br. Wówczas wszczęcie kontroli podatkowej w ramach postępowania kontrolnego było fakultatywne, co wzbudzało liczne wątpliwości. W odniesieniu do kontroli celno-skarbowej nie jest już zatem zasadne wystosowywanie przez podmioty kontrolowane argumentacji o możliwym obejściu przepisów o kontroli podatkowej(a w konsekwencji także przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej) przez kontrolujących, czy też o wykonywaniu czynności ściśle związanych ze specyfiką kontroli podatkowej bez formalnego wszczynania tej procedury. Jednocześnie ustawodawca zareagował na kontrowersje, które pojawiły się na gruncie prawa karnego skarbowego, co do relacji pomiędzy pojęciami „postępowanie kontrolne" i „kontrola skarbowa".

Pozostało 89% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe