Charakter pomocniczy
Istotny pogląd nie jest środkiem dowodowym, ale uznawany jest za część materiału procesowego o charakterze pomocniczym, mającym wartość informacyjną i perswazyjną. Z uwagi na krótki czas obowiązywania regulacji, trudno ocenić jaką wartość w praktyce będzie miało dla sądu i stron postępowania przedstawienie istotnego poglądu przez prezesa UOKiK. Dotychczas jedynie w jednej ze spraw, w których prezes UOKiK zajął swoje stanowisko zapadł wyrok sądu (Sądu Okręgowego w Warszawie sygn. akt XXVII Ca 678/16, prawomocny). Wyrok ten jest co do zasady zgodny z istotnym poglądem prezesa UOKiK, za wyjątkiem zaproponowanej w nim koncepcji nieważności całej umowy kredytu waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego, o co nie wnioskowali powodowie.
Dużo dłuższą praktykę przedstawiania istotnych poglądów ma rzecznik finansowy (wcześniej rzecznik ubezpieczonych). W ubiegłym roku rzecznik finansowy wydał ponad 300 poglądów w indywidualnych sprawach. Z danych przedstawionych na stronie rzecznika finansowego wynika, że w sprawach, w których rzecznik przedstawił oświadczenie zawierające istotny dla sprawy pogląd dotyczący umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym w latach 2013–2015. W 50 proc. spraw nastąpiło uwzględnienie powództwa, w kolejnych 31 proc. spraw zawarto ugodę, a jedynie 3 proc. spraw zakończyło się oddaleniem pozwu, w pozostałych 16 proc. spraw zapadło inne rozstrzygnięcie jak zawieszenie postępowania czy zwrot pozwu.
Istotny pogląd przedstawiany przez wyspecjalizowaną instytucję czy organ posiadający specjalistyczną wiedzę, zawierający szeroką argumentację i orzecznictwo, może stanowić istotny element oceny dokonywanej przez sąd, i z pewnością nie można takiego poglądu przedstawionego w postępowaniu ignorować. Przedsiębiorca powinien ustosunkować się do przedłożonego przez prezesa UOKiK na wniosek strony przeciwnej poglądu i przedstawić kontrargumenty. Jest to szczególnie ważne z uwagi na fakt, iż w dotychczas wydanych poglądach Prezes UOKiK powołuje argumenty i orzecznictwo jedynie na poparcie zajętego przez siebie stanowiska, pomijając orzecznictwo czy poglądy przeciwne, co prowadzi do wzmocnienia pozycji procesowej jednej ze stron sporu.
Wartość informacyjna i perswazyjna
Istotny pogląd ma dla sądu jedynie wartość informacyjną i perswazyjną. Celem opinii przyjaciela sądu ma być z założenia zapewnienie jednolitości orzecznictwa oraz umożliwienie sądowi kompleksowego wyjaśnienia sprawy. Sąd w żadnym aspekcie nie jest związany stanowiskiem przedstawionym przez prezesa UOKiK. Uważa się, że sąd jest jedynie zobowiązany wziąć przedstawiony pogląd pod uwagę. Wbrew wrażeniu, które może płynąć z faktu publikowania poglądów na stronie internetowej UOKiK, istotny pogląd nie jest stanowiskiem uniwersalnym i może mieć zastosowanie jedynie w konkretnym stanie faktycznym i konkretnej sprawie rozpatrywanej przez sąd. Potwierdza to zresztą sam prezes UOKiK w publikowanych poglądach.
Sam fakt publikacji istotnych poglądów na stronie internetowej urzędu jest też dość kontrowersyjny z punktu widzenia ochrony interesów przedsiębiorców w niezakończonych prawomocnie postępowaniach sądowych. Kwestii publikacji istotnych poglądów nie reguluje ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Publikowane na stronie internetowej poglądy dotyczą spraw toczących się przed sądem, w których nie zapadł jeszcze wyrok sądu. Dla porównania Komisja Europejska publikuje swoje stanowiska wydane w takim trybie tylko za zgodą sądu, przed którym sprawa się toczy. Ponadto brak anonimizacji w publikowanych przez urząd poglądach informacji o pozwanym i sygnaturze sprawy umożliwia łatwą identyfikację konkretnego postępowania i strony pozwanej. Dla przykładu, rzecznik finansowy co do zasady nie publikuje na swojej stronie całej treści wydawanych poglądów, a kilka z opublikowanych jest w pełni zanonimizowanych.
Obiektywnie i niezależnie
Z założenia istotny pogląd przedstawiany przez prezesa UOKiK w konkretnej sprawie jest stanowiskiem obiektywnym i niezależnym. Prezes UOKiK w przeciwieństwie do rzecznika finansowego powołanego do ochrony interesów klientów instytucji finansowych jest organem administracji, którego zadaniem jest szeroko pojęta ochrona konkurencji i konsumentów na rynku, a nie ochrona partykularnych interesów jednej ze stron postępowania. Czy jednak rzeczywiście poglądy przedstawiane przez prezesa UOKiK są obiektywne, gdy stanowisko wydawane jest na wniosek strony postępowania? Zgodnie z ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów prezes UOKiK wydaje istotny pogląd z własnej inicjatywy. W praktyce jednak wygląda to zupełnie inaczej, i to strona postępowania toczącego się przed sądem, dotychczas głównie konsument, wnioskuje u prezesa UOKiK o zajęcie przez niego stanowiska. Strona wnioskująca o przedstawienie poglądu w jej sprawie, przedkłada prezesowi UOKiK akta sprawy oraz wskazuje kwestie, które mają być przedmiotem analizy i opinii prezesa UOKiK. Taki tryb postępowania nie wynika z ustawy, ale z praktyki urzędu, o której urząd informuje na swojej stronie internetowej.
