Warto zwrócić uwagę na nowe spojrzenie na przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, które jest zdecydowanie prokonsumenckie, a jednocześnie innowacyjne. Ciekawy przykład tego innego spojrzenia wiąże się z usuwaniem skutków naruszeń. Jeśli prezes UOKiK wyda decyzję o uznaniu konkretnej praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i nakazującą zaniechanie jej stosowania, może także nałożyć na przedsiębiorcę karę w wysokości do 10 proc. obrotów. Nie wszyscy przedsiębiorcy mają jednak świadomość, że może on określić także pewne środki mające na celu usunięcie trwających skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, tak by zapewnić wykonanie nakazu zaniechania.
Usuwanie skutków naruszeń
Właściwy przepis ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów wymienia jako przykład takiego środka zobowiązanie do złożenia oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji. Prezes UOKiK może jednak nakazać publikację decyzji w całości lub w części na koszt przedsiębiorcy. To jednak tylko ustawowy (standardowy) przykład. Przepisy pozwalają na dużo więcej, rzecz jasna w pewnych ramach. Od 17 kwietnia tego roku, kiedy wejdzie w życie duża nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, już sama ustawa wymagać będzie, by środki usunięcia skutków naruszenia były proporcjonalne do wagi i rodzaju naruszenia oraz konieczne do usunięcia jego skutków. Powstaje zatem pytanie, jakie to mogą być środki. Odpowiadając na to pytanie, prezes UOKiK musiał zmierzyć się z jeszcze jednym czynnikiem: nakładane przez niego kary finansowe coraz częściej były obniżane przez sądy. W związku z tym jedna z ich podstawowych funkcji – represyjna – nie była w pełni realizowana (przynajmniej z perspektywy UOKiK). W rezultacie „odświeżony" został środek w postaci tzw. rekompensaty publicznej, który ma zapewnić konsumentom bezpośrednie korzyści, czy też precyzyjniej ujmując: rekompensatę, swoiste zadośćuczynienie.
Rekompensata publiczna priorytetem
Urząd ostatnio podsumował swoją politykę w tym zakresie i przypomniał kilka decyzji z 2015 r. Warto przyjrzeć się im, by sprawdzić, które zachowania przedsiębiorców były zanegowane (i z dużym prawdopodobieństwem nadal będą podważane w innych sprawach), a jakie środki były uznane za satysfakcjonujące w kontekście rekompensaty na rzecz konsumentów.
Inaczej, niż sobie wyobrażano
Pierwsza z nowatorskich decyzji z zeszłego roku została wydana 27 marca w sprawie ITI Neovision. Dotyczyła ona jednostronnej zmiany umów zawartych wcześniej na czas określony w związku z podwyżką abonamentu za dostęp do kanałów telewizji satelitarnej. Istota sporu między operatorem a prezesem UOKiK sprowadzała się do odpowiedzi na pytanie, czy możliwe jest dokonanie jednostronnej zmiany umowy bez zgody konsumenta. Zdaniem operatora przepisy nie wymagają wprowadzenia jakichkolwiek klauzul modyfikacyjnych w umowach zawieranych za pomocą wzorca umowy, a stosunki umowne o ciągłym charakterze mogą być zmieniane poprzez wydanie kolejnego wzorca umowy, zarówno w przypadku umów zawartych na czas nieoznaczony, jak i oznaczony. W ocenie prezesa UOKiK ani przepisy kodeksu cywilnego, ani prawa telekomunikacyjnego nie pozwalały na takie działanie operatora. Prezes przywołał wyrok Sądu Najwyższego z 15 lutego 2013 r., w którym podkreślono, iż zmiana takiej umowy opartej na wzorcu dopuszczalna jest tylko, gdy taka możliwość została przewidziana poprzez zastrzeżenie klauzuli modyfikacyjnej. Dodał, że nie każda klauzula modyfikacyjna może stanowić podstawę dokonania usprawiedliwionej prawnie zmiany, w szczególności zaś nie może uprawniać do zmian, które dotyczyłyby istotnych elementów umowy. Jednocześnie powinna wskazywać sytuacje faktyczne, w których może dojść do jednostronnej zmiany oraz kryteria takich zmian. Zdaniem prezesa UOKIK zanegowane wzorce nie spełniały tych kryteriów.
Wniosek dla innych przedsiębiorców z tej sprawy jest taki, że ewentualne klauzule modyfikacyjne nie mogą być blankietowe ani zbyt ogólne. Im bardziej szczegółowo zostaną opisane kryteria i przesłanki dopuszczalności zmiany, tym mniejsze ryzyko sporu z prezesem UOKiK.